“કલ્પનાનુ જગત” શ્રી શરદ શાહની વિચારધારા (૧૧)

શ્રી શરદ શાહની વિચારધારા (૧૧)

કલ્પનાનુ જગત.

મને યાદ છે પાંચમા ધોરણમાં ભણતો ત્યારે અમારા ચિત્રના શિક્ષક મિસ્ત્રી સાહેબ અમને જુદી જુદી પ્રકારના ચિત્રો જેમ કે પદાર્થ ચિત્ર, કુદરતી ચિત્ર, પશુ-પંખીના ચિત્ર, સ્મૃતિ કે કલ્પના ચિત્ર, ફ્રી હેન્ડ ચિત્ર વગેરે વગેરે શિખવતા. એકવાર એમને અમને કલ્પના ચિત્ર દોરવાનુ કહ્યું અને વિષય આપ્યો હતો ” ઘર”.

અમારે અમારું ઘર કેવું હોય તેની કલ્પના કરી અને ચિત્ર બનાવવાનુ હતું. કોઈએ ઝુંપડી જેવું તો કોઈએ બે કે ચાર માળનુ ઘરનુ ચિત્ર દોર્યું. કોઈએ કિલ્લાબંધ તો કોઈએ ઘરના આંગણમાં મેદાન ચિત્ર્યું. કોઈએ ઘર આગળ ઝાડ બનાવ્યું તો કોઈએ બગિચો અને કોઈએ લપસણી, હિંચકા ચિત્ર્યા. કોઈએ કાંઈ ન સુઝ્યું તો આજુબાજુ નજર દોડાવી નકલ કરી. આ પસંગે પહેલીવાર સજગતા પૂર્વક કલ્પના કરવાનો અનુભવ થયો. એ પહેલા પણ જાત જાતની કલ્પના મનમાં ચાલતી હશે પણ સજગતા ન હતી.

પણ આ અનુભવને કારણે ઘણીવાર ભિતર ચાલતી આવી કલ્પ્નાઓને જોવાનું શિખ્યો. થોડો મોટો થયો ૧૪-૧૫ વરસનો અને શરીરમાં બાયોલોજીકલ ફેરફારો અને હાર્મોનમાં ફેરફારોને કારણે કામ ઉર્જાનો આવિર્ભાવ થવા લાગ્યો. હવે સાથે ભણતી બાળાઓના શરીર અને ઉભરતા અંગો તરફ આંખ ખેંચાવા માંડી. વળી પુસ્તકો વાંચવાનો શોખ હતો અને રસિક મહેતા, ગુણંતરાય આચાર્ય, કાલિદાસ અને બીજા કેટલાંક લેખકો અને કવિઓના સ્ત્રી લાવણ્યના વર્ણનો વાંચવા ગમતા થયા. અંદર એક કલ્પનાની સ્ત્રીનો જન્મ થયો અને કામનાનો પણ.

એકવાર એક પુસ્તક વાંચતો હતો અને તેમાં સ્ત્રીના અંગ ઉપાંગોનુ વર્ણન હતું. ત્યારે ખ્યાલ આવ્યો કે આ બધા કવિઓ અને લેખકો કેવા કેવા સ્ત્રીના વર્ણનો કરે છે, અને ઉપમાઓ આપે છે. આંખ જુઓ તો માછલી જેવી, વાળ જુઓ તો રેશમ જેવા, નાક જુઓ તો પોપટની ચાંચ જેવું, હોઠ પાકા લાલ ગીલોડા જેવાં, ગાલ જુઓ તો તાજા ખિલેલા ગુલાબી ગુલાબ જેવા, ડોક જુઓ તો બગલા જેવી, વક્ષ સ્થળ નો ઉભાર જાણે ગુંબજ જેવો, હાથની આંગળીઓ ભીંડા જેવી, કમર જુઓ તો કાકડી જેવી, પગ જુઓ તો કેળના થડ જેવાં અને આવુ બધું કાંઈક કાંઈક લખે. મને થયું કે આ લોકો જેવા વર્ણનો કરે છે સ્ત્રીના, તેવા સ્ત્રીના ચિત્રો બનાવું. અને મેં જુદા જુદા વર્ણનોના આધારે આઠ સ્ત્રીના ચિત્રો બનાવ્યા અને જેની કલ્પના કરી તેમને ઊપમાઓ આપેલી તે અંગો તેવા ચિત્ર્યા. આ કલ્પનાની સ્ત્રીઓ જેટલી કદરુપી, એક પણ સ્ત્રીને મેં જોઈ ન હતી.. મને થયું સારું થયું કે પરમાત્માએ સ્ત્રી ઘડવાનુ કામ આ કલ્પનાઓમાં રાચતા કવિઓ અને લેખકોને નથી સોંપ્યું. નહીં તો પુરુષોએ તો સામુહિક આપઘાત કરવો પડત.

 

 

એક તો દુનિયા છે વાસ્તવિક અને બીજી દુનિયા છે આપણી કલ્પનાઓની. જેટલા માથાઓ છે તેટલી કલ્પનાઓ છે જે તદ્દન અવાસ્તવિક અને તરંગી. અને આપણે બધા ભલે એક જ દુનિયામાં રહેતાં હોઈએ, પરંતુ રાચતા તો આપણી કલ્પનાની દુનિયામાં જ છીએ.જેવો આપણી પાસે સ્મૃતિ/સંસ્કારનો ભંડાર છે તેવી આપણી કલ્પનાની દુનિયા છે.આપણી કલ્પનાઓ બદલાય અને સાથે સાથે અંદર તરંગો બદલાય. વગર કારણે કલ્પનાઓ કરીને દુખી દુખી થઈ જઈએ કે કલ્પનાઓ કરીને જુઠો આનંદ કે સુખ માણીએ. પણ બધું નકલી. નકલી દુખ અને નકલી સુખ.

ઓફિસે જવામાં કોઈ કારણસર મોડું થયુ, કે કલ્પનાઓ શરુ. બોસ શું કહેશે? મેમો આપશે? ધમકાવશે? જો એ આમ પૂછશે તો હું આમ કહીશ અને આમ પૂછશે તો આમ કહીશ. મન કલ્પનાઓના જગતમા સરી, જાત જાતના વિચારો અને ચિંતાઓથી ભરાઈ આખા રસ્તે પીડાઓથી ભરાઈ જઈએ. અને ઓફિસ પહોંચીએ ત્યારે ખબર પડે કે હજી બોસ તો આવ્યા જ નથી. ત્યારે હાશ થાય.

આવી જાત જાતની કલ્પનાઓ કરી ચિંતા અને દુખનો ભાર આપણે વંઢોરી રહ્યા છીએ. અને બધી નાહકની ચિંતાઓ.  હવે ભારતનુ શું થશે? આ વરસે વરસાદ નથી પડ્યો તો ખેતીનુ શું થશે? ૨૦૦૧માં આવેલ ભુકંપ જેવો ફરી ભુકંપ આવશે તો શું થશે? ટ્રમ્ફ અમેરિકાના પ્રેસિડેન્ટ થશે તો શું થશે?

જેવો મનમાં પ્રશ્ન ઊઠ્યો કે કલ્પનાઓ અને ચિંતાઓ શરુ. પછી આપણે અમેરિકા સાથે કે ખેતી સાથે કોઈ લેવા દેવા હોય કે ન હોય. ઘણીવાર તો આપણે ચિંતા ન કરતા હોઈએ તો કોઈ આવીને ચિંતા કરાવી જાય. અરે! તમને છોકરો પરિક્ષામાં નપાસ થયો તો તેની પણ ચિંતા નથી? અને ચિંતા  અને કલ્પનાઓ શરુ.

કબીર કહેતા,

“ચલતી ચક્કી દેખકર દિયા કબીરા રોય,

દો પાટન કે બીચમેં સાબુત બચા ન કોય. “

કબીર સાહેબ આ બે પત્થરની પાટોની વાત કરે છે, તે એક છે સ્મૃતિ અને બીજી છે કલ્પનાઓ, જેમાં સમગ્ર માણસ જાત પીસાઈ રહી છે. તમારો અનુભવ શું કહે છે?