પ્રવીણ શાસ્ત્રીની વાર્તા “ઉત્તરાગમન”

ઉત્તરાગમન

“ડેડ, મોમ પ્લીઝ સ્ટીલ ઈટ’સ નોટ ટૂ લેઈટ. પ્લીઝ, ચેઇન્જ યોર માઈન્ડ. જસ્ટ ફોર મી.”

“ડિયર, પ્રતિક જો વિચાર બદલીશું તો સૌથી પહેલા તને જ જણાવીશું.” મમ્મી પૌરવીએ પ્રતિકના કપાળ પર વિદાય ચુંબન કરતા કહ્યું.

“બેટા મારાથી જે કાંઈ થઈ શકે એવું હોય તે જણાવજે. મારાથી બનતું બધું જ કરીશ.” રમણભાઈએ પ્રતિકના માથે હાથ ફેરવતા કહ્યું.

“પ્રતિક, ઈફ યુ નીડ મોર મની લેટ મી નો.”

“થેન્ક્સ મોમ. પણ હું નથી માનતો કે મને જરૂર પડે. યુ ગેવ મી મોર ધેન આઈ નીડ”  અઢાર વર્ષીય પ્રતિક ડેડી મમીને હગ કરીને, ભીની આંખે, એરપોર્ટ પર સિક્યોરીટી ચેક માટેની લાઈનમાં ઉભો રહી ગયો.

“રમુ, મારે પણ હ્યુસ્ટનની ફ્લાઈટ પકડવાની છે.આપણે છૂટા પડીશું. ટેઇક કેર.”

“પારુ, તારી ફ્લાઈટ લેઈટ છે. જો તને વાંધો ન હોય તો એકવાર છેલ્લી કોફી માણી લઈએ.”

“ઓકે. લેટ્સ ગો.”

રમણલાલ અને પૌરવી, બન્ને એક ખૂણા પરના ટેબલ પર બેઠા. કાફેની વેઈટ્રેસ છોકરી કોફિપોટ અને બ્રેડ બાસ્કેટ મૂકી ગઈ. રમણભાઈએ બન્ને માટે કોફી બનાવી. પૌરવી માટે ટોસ્ટ પર બટર લગાવ્યું. પતિપત્ની વચ્ચે શબ્દવિહિન આંતરિક વ્યથીત વાર્તાલાપ ચાલતો હતો.

પૌરવી મનમાંને મનમાં પોતાના ના નિર્ણયને જસ્ટીફાઈ કરવા પ્રયાસ કરતી રહી હતી. રમુની દયાતો આવે છે. પણ વન લાઈફ ટુ લીવ. એની સાથે જરૂર કરતાં પણ વધુ જીવી. શેષ જીંદગીતો મોકળાશથી પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણે જીવી લેવી જોઈએ. ના, મેં જે કર્યું છે તે વ્યાજબી જ કર્યું છે. નિષ્ફળ અને પુરુષત્વ વગરના  ડિપ્રેસ્ડ માનવી સાથે શા માટે આખી જીંદગી વેડફી નાંખવી.

રમણભાઈ એટલે કે ડો.આર. વિચારતા હતા…. ભલે એ એની રીતે સુખી થતી. મન મારીને પણ બાર વર્ષ મારી સાથે ગાળ્યા એ ઓછું છે? એની જગ્યાએ હું હોઉં તો?

“રમુ, વિચાર કરી કરીને ભૂતમાં નહિ વર્તમાનમાં જીવવાનું રાખ. જે છે તે સ્વીકારીને જીવવું રહ્યું. મારો સમય થઈ ગયો છું. હવે મળીશું કે નહિ તે જાણતી નથી, વિચારવું પણ નથી. બાય. ટેઇક કૅર.”

ટેબલ પર પૌરવીએ બીલના પૈસા મૂક્યા. અને ડાબા હાથની આંગળી પરની વીંટી કાઢી રમણભાઈના શર્ટના ગજવામાં સરકાવી દીધી. “રમુ, ભલે આપણે અલગ થઈશું; પણ જો કાંઈ આર્થિક જરુર હોય તો પ્રતિક મારફત જણાવજે. સગવડ થઈ જશે. મૂંઝાતો નહિ”

રમણભાઈ પોતાને શૂન્યાવકાશમાં છોડીને કાયમને માટે જતી પૌરવીની પીઠને તાકતા રહ્યા.

પૌરવી…

રમણભાઈની જિવન કિતાબનું માત્ર એક પ્રકરણ જ નહિ પણ સમગ્ર કિતાબના પાના ફાટીને કચરા પેટીમાં ઠલવાઈ ગયા. કશું જ બાકી રહ્યું ના હતું.

શું હતું એ રમણભાઈ નામની કિતાબમાં?

ચાલો વણી લઈએ ફરી પાછા એ પાનાઓ….. કંઈક જાણવાનું મળશે.

 લો આ એક-બે પાના…

છવ્વીસ વર્ષના ડો.રમણભાઈ ગામડામાં નવી ખૂલેલી કોલેજમાં સંસ્કૃતના પ્રોફેસર હતા. અમેરિકામાં એમના હરિકાકાના ડંકીન ડોનટના બે ત્રણ સ્ટોર હતા. ખટપટ કરીને કાકાએ સ્પોનસર કરી અમેરિકાના વિઝા અપાવી દીધા. તે જ વખતે કોલેજમાં ક્લાર્ક તરીકે કામ કરતી દેખાવડી, બોલકણી, પૌરવી સાથે લગ્ન પણ થયા. બન્ને અમેરિકા આવી ગયા. રમણભાઈને માટે એમના જીવન કિતાબના સુવર્ણ પાના હતા. નવવધૂ પૌરવી સાથે દેહાનંદ રમણે ચઢ્યો હતો. રમણભાઈ કાકાના સ્ટોર પર કામ કરતા અને સાથે સાથે જોબ માટે રેઝ્યુમે મોકલતા. રમણભાઈનું ભદ્રમભદ્રીય દેશી એક્સનમાં, ચીપી ચીપીને બોલાતું બિટિશ ઈંગ્લીશ હરિકાકાના સ્ટોરમાં મેનેજર બનેલા અભણ સાળાને હાસ્યાસ્પદ લાગતું. ઇન્ટરવ્યુ તો મળ્યા પણ નોકરી માટે સફળતા ન મળી.

પૌરવીનું બોલિવૂડી સ્ટ્રીટ ઈંગ્લિશ જીતી ગયું. પૌરવીને એડમિનિસ્ટ્રેટીવ વર્કનો થોડો અનુભવ હતો, રમણભાઈ પહેલાં પૌરવીને એક ઓફિસમાં નોકરી મળી ગઈ. રમણભાઈએ આનંદ વ્યક્ત કર્યો, પણ કંઈક કઠ્યું. અહમ ઘવાયો.

 અને આ….જીવન કિતાબનું એક ફાટેલું બીજું પાનું

કાકાના ડંકિન ડોનટ સ્ટોરના મેનેજર, કાકાના સાળાને કોલેજના સંસ્કૃત સાહિત્યના યુવા વિદ્વાન પ્રોફેસર સ્ટોરના કામ માટે પણ નક્કામો લાગતો હતો. મેણાં ટોણાંથી માનહાની અનુભવતા રમણભાઈ એક દિવસ પૌરવી પાસે રડી પડ્યા. “પારુ, ચાલ પાછા ઈન્ડિયા ચાલ્યા જઈએ. મને કોઈ નોકરી મળે એમ નથી. છોકરાં ભણાવવા સિવાય મારામાં બીજી કોઈ આવડત નથી”

“હું છું ને રમું. જો મારામાં પણ ક્યાં આવડત છે? મને જોબ મળી ગઈને! વહેલી મોડી તને પણ જોબ મળશે. ચાલ નાનો એપાર્ટમેન્ટ લઈને કાકાના આશીર્વાદ લઈને છૂટા થઈ જઈએ. કાકાની લાગણી અને કાકીની લાગણીમાં ઘણો ફેર છે. જોબ પરથી આવ્યા પછી કાકીની અપેક્ષા પ્રમાણે હાઉસમેઈડ જેવું ઘરકામ કરતાં હું તો તૂટી જાઉં છુ.”

અને આ પણ એક પાનું …..

આજે પ્રતિકની પહેલી બર્થડે પાર્ટી હતી. ખૂબ જ આનંદ હતો. રમણભાઈ પણ એક ફેક્ટરીમાં કામ કરતા હતા. મહેનતથી ટેવાયલ ન હતા; પણ થાય તેટલું કરતા. ગઈ કાલે જ પૌરવીને પ્રમોશન મળ્યું હતું. એનો બોસ ગેરી પણ પાર્ટીમાં આવ્યો હતો. એણે પ્રતિકને ખૂબ રમાડ્યો. એક્ષ્પેન્સિવ ગિફ્ટ પણ લાવ્યો હતો. ખૂબ મોટો માણસ, પણ ડાઉન ટુ અર્થ. માનશો નહિ પણ આવા મોટા બોસે, પાર્ટી પૂરી થયે પૌરવીને સાફસૂફી કરવામાં પણ મદદ કરી.

આ છે ત્રણ વર્ષ પછીનું પાનુ.

રમણભાઈની જોબ છૂટી ગઈ હતી. માનસિક હતાશાએ જીવનને ઊધઈની જેમ ફોલી ખાધું હતું. પૌરવીને શારીરિક સુખ આપવામાં પણ નિષ્ફળતા મળતી હતી. સંસ્કૃત સાહિત્યનો શૃંગાર રસ અમેરિકાના જીવનમાં હાર ખાઈને કરૂણરસ બની ગયો હતો. પૌરવી રમણભાઈના માથે સાંત્વનનો હાથ ફેરવતી, આંખમાં બે ખારા ટીપાં સાથે પડખું ફેરવી સૂઈ જતી. વાયાગ્રા કે સિયાલસ જેવી દવા પણ મદદ કરતી ન હતી. પૌરવી બે વારા જૂદા જૂદા ડોક્ટર પાસે લઈ ગઈ હતી. દવા અને થેરેપી માનસિક ડિપ્રેશનને ઓછું ન કરી શકી. માનસિક હતાશામાં સેક્સ તદ્દન સૂકાઈ ગયો.  રમણભાઈ પોતાની જાત પર રડતા જ રહ્યા.

પ્રતિક છ વર્ષનો થયો. વચગાળામાં રમણભાઈને બે જોબ મળી હતી. બન્ને સારી જોબ હતી. પગાર વધારે ન હતો પણ ઓફિસમાં એટલિસ્ટ ટાઈ શર્ટ પહેરીને જવાનું હતું. ડિપ્રેશન જરા ઘટ્યું. આત્મવિશ્વાસ જાગૃત થતો લાગ્યો પણ એક કંપની બંધ થઈ ગઈ અને કંપનીની નાની બ્રાન્ચ બીજી બીજા સ્ટેટમાં પહોંચી ગઈ. ફરી પાછા બેકાર બન્યા. બીજી જોબ ના મળી. રમણભાઈનું ડિપ્રેશન વકર્યું. પૌરવીએ એની કંપનીમાં પ્રયત્ન કરી જોયો હતો પરંતુ પૌરવીની કંપનીંમાં કાયદો હતો કે એક જ ફેમિલીના મેમ્બર કંપનીમાં કામ ન કરી શકે. પૌરવી, રમણભાઈને પોતાની કંપનીમાં ગોઠવી ન શકી. અને ખરેખર તો એ ઈચ્છતી પણ ન હતી કે રમણભાઈ એની કંપનીમાં પોતાના કરતાં ઉતરતી કક્ષાએ કામ કરે. એઓ બેકાર હતા. પણ સારી વાત એ હતી કે પૌરવીના બોસ ગેરીની પૌરવી પર કૃપાદૃષ્ટિ હતી. એણે પૌરવીની કાર્યદક્ષતા ઓળખીને કંપની માટે મઠારી હતી. પૌરવી સુંદર તો હતી જ. મીઠડી પણ હતી. પૌરવી ભલે ગામડાની કોલેજની ક્લાર્ક હતી પણ અમેરિકામાં એ સફળ એડમિનિસ્ટ્રેટર પુરવાર થઈ. એને માટે અમેરિકા લેન્ડ ઓફ ઓપોર્ટ્યુનિટી પુરવાર થયું. ત્રણ મહિના માટે એ ગેરી સાથે પેરિસમાં કંપનીની નવી બ્રાન્ચ શરૂ કરવા પણ જઈ આવી.

અને આ બીજું ડો.આરની જિવનકિતાબનું ચીમળાયલું, ફાટેલું પૃષ્ટ.

“રમુ, એક વાત કરવી છે. શાંતીથી સાંભળજે. ફ્રાન્સમાં કકડીને ભૂખ લાગી હતી. ઉપવાસી હતીને! સામે જે હતું તે માંગીને ખાઈ લીધું હતું. હું પ્રેગનન્ટ છું. અને આવતી કાલે પ્રેગ્નન્સી ટર્મિનેટ કરવા જવાની છું. તારાથી કશું છૂપાવવું નથી. આખરે તો હું સ્ત્રી છું. બાકીનું સમજાવવું શું જરૂરી છે…?”

“ના હું અબુધ નથી,” પુરૂષાતન વગરના પતિએ પૌરવીના ગાલપર એક થપ્પડ મારી. અને પછી દિવાલ સાથે પોતાનું માથું અફાળ્યું. રંમણલાલ કલાકો સૂધી રડતા રહ્યા. પૌરવી પાસે જઈને કહ્યું “આઈ એમ સોરી, તારો દોષ નથી. એબોર્શન કરવાની જરૂર નથી. જે જીવ હશે તેને પાળીશું. ભલે મારું નહિ હોય, તારું એટલે આપણું જ ને!”

પૌરવીએ કશો જવાબ ન આપ્યો. બીજે દિવશે એબોર્શન થઈ ગયું.

બે દિવસ પછી.

રમુ, આપણું સહજીવન તૂટી રહ્યું છે. કશું જ થઈ શકે એમ નથી. તમે હવે ઈન્ડિયાની કોલેજના સંસ્કૃતના પ્રોફેસર ડો.રમણભાઈ અને હું ત્રીજા દરજ્જાની ક્લાર્ક પૌરવી રહ્યા નથી. આ ધરતી બદલાઈ, હવા બદલાઈ, પાણી બદલાયા અને આપણે પણ બદલાઈ ગયા. વી લોસ્ટ અવર ઓરિજિનલ આડેન્ટીટી. જો જૂદા છીએ એ ન સ્વીકારીએ તો રિબાઈ રિબાઈને રોજ રોજ મરતા રહીશું. મારે એમ મરવું નથી. હાલ આપણે એક ઘરમાં અલગ થઈને રહીશું. તને જોબ મળે તો ઠીક છે. ન મળે તો ચિંતા નહિ. હું મેનેજ કરી લઈશ. પ્રતિકની અઢારમી બર્થ ડે પછી આપણે કાયમ માટે છૂટા થઈ જઈશું.

ત્યાર પછીના પાના વાંચ્યા તો યે શું અને ન વાંચ્યા તો યે શું?

એમાં હતું…

કાકા સમજુ હતા. ઘડાયલા હતા. પરિસ્થિતિ સમજતા હતા. એમણે કહ્યું “બેટા રમણ બધું ભગવાનની ઈચ્છા મુજબ જ થાય, સ્ટોર પર આવી જા. જોબ ના થાય તો કાંઈ નહિ. થાય તેવું કામ કરજે. ના થાય તોયે વાંધો નથી. તું મારા દીકરા જેવો જ છે. ન કમાશે તો પણ ચાલશે. ઈન્ડિયા જવું હોય તો ઈન્ડિયા જા. ફરી કોલેજ કે સ્કુલમાં નોકરી મળી જશે. અત્યારે જ પૌરવીથી છૂટો થઈ જા. સમજી લે બેટા કે લેણા દેણી પૂરી થઈ.”

પણ રમણભાઈ પ્રતિકને કારણે વળગી રહ્યા. છૂટા ન થયા. રમણભાઈ દિવસમાં જેટલો સમય પ્રતિક ઘરમાં હોય તેટલો સમય ઘરમાં રહી પ્રતિકની કાળજી રાખતા. બાકીનો સમય કાકાના ડંકિન ડોનટ સ્ટોરમાં સાંજથી બીજી સવાર સૂધી કામ કર્યા કરતા. કાકાના સાળા દ્વારા થતા હ્યુમિલિયેશનની વાત પણ કાકાને ના કરી. એમની વિચાર અને વાકશક્તિ લગભગ હણાઈ ગઈ હતી. પ્રતિક જરૂર કરતાં વધુ ઝડપથી મોટો થઈ ગયો. સમજૂતી પ્રમાણે છૂટા પડવાનો સમય આવી ગયો.

બે દિવસ પહેલા ડિવૉર્સ પેપર આવી ગયા હતા. જે હતું તે બધું જ પૌરવીની કમાણીનું હતું. લક્ઝરી કોન્ડો રેન્ટલ હતો. ખાલી થઈ ગયો. એક મોટી રકમનું જોઈન્ટ એકાઉન્ટ દીકરા પ્રતિક અને પૌરવીનું ઓપન થઈ ગયું હતું. કાકાની હાજરીમાં સદ્ભાવના તરીકે પૌરવીએ પચ્ચીસ હજારનો ચેક, આંખમાં આંસુ સાથે રમણભાઈને આપ્યો.

ગઈ કાલે પ્રતિકની અઢારમી બર્થ ડે હતી. પૌરવીએ બેન્ક્વેટ હોલમાં જન્મદિનની ઉજવણી ઉજવી હતી. આજે પ્રતિક અભ્યાસ માટે કેલિફોર્નિયા, પશ્ચિમની દિશામાં ઊડી ગયો. પૌરવી ગઈ ટેક્ષાસ, દક્ષિણમાં; મુક્ત જીવન માટે. સહજીવન શક્ય ન હતું. પોતાને માટે બે દિશા ખૂલ્લી હતી પૂર્વમાં ઈંડિયા અને ઉત્તર. ના હવે પૂર્વમાં ઈન્ડિયા તો જવાય જ નહિ. ત્યાંયે હવે કઈ કોલેજ નોકરી પણ આપે?. સંસ્કૃત તો ભૂલાઈ જ ગયું હતું. કાકાને માથે ખોટો ભાર.

૦૦૦૦૦૦૦

બીજી સવારે કાકાના ઘરના સ્વિમિંગ પૂલની પાસે મોટો ગનશૉટનો અવાજ સંભળાયો. ઘરના અને પાડોશના માણસો દોડી આવ્યા. ડો. રમણભાઈ Ph,D નો નિશ્ચેતનદેહ પડ્યો હતો. માથું ઉત્તર દિશામાં હતું. લમણામાંથી લોહીનો રેલો, પૂલમાં જઈને પૂલને રક્તરંગી બનાવી રહ્યો હતો. કાકાની રિવોલ્વર રંમણભાઈના હાથમાં હતી. નજીકમાં પૌરવીએ આપેલા પચ્ચીસ હજારના ચેકના ટૂકડા પડ્યા હતા. એક ચિઠ્ઠી હતી. કાકા હું સ્વેચ્છાએ મારે માટે બાકી રહેલી એક માત્ર દિશા ઉત્તરપ્રતિ પ્રયાણ કરી રહ્યો છું.

‘ઓ મારા રંમણ દીકરા, હૈયા દાઝે તારા ઉત્કર્ષ માટે તને અમેરિકા બોલાવ્યો હતો…ઉત્તરાગમન માટે નહિ.’ વૃધ્ધ કાકા વિલાપ કરતા, ઢગલો થઈ બેસી ગયા.

#

પબ્લિશ્ડ “ગુજરાત દર્પણ” જુલાઈ ૨૦૧૭