વાત-વાસંતીબાની

ચોવીસ વર્ષની ઉમ્મરે અંકિત પંડ્યા સાથે લગ્ન કરીને અમેરિકા આવેલી કોલેજની આસિસ્ટન પ્રોફેસર વાસંતી; આજે સાઠ વર્ષ પછી ચોર્યાસી વર્ષની ઉમ્મરે, બેડ પર ટુંટીયું વાળીને પડ્યા છે.

બેડ પાસે જ કમોડ છે. બેડ સાઈડ ટેબલ પર દવાઓની બોટલ્સના ઢગલાઓ છે. એક ડિશમાં કઈ ખાવાનું પડ્યું છે. કદાચ વાસંતીબા એ ન ખાધું હોય. ખૂણામાં વ્હિલચેર છે. જરૂર પડ્યે ઓક્સિજનનું મશીન પણ છે. દિવાલ પર એક ટીવી છે. ચોવીસ કલાક મ્યુટ ટીવી ચાલુ જ હોય છે.

આમ જૂઓતો હોસ્પિટલમાં મળતી બધી જ સુવિધાઓ છે. શું નથી? સવારે ચાર કલાક માટે નર્સિંગ એઇડ આવે છે. ડાયપર બદલે છે, સ્પંજ બાથ કરે છે. દર અઠવાડિયે એકવાર પ્રેક્ટિશનર નર્સ આવે છે. જો કે પાંચ દિવસથી નર્સિંગઍઇડ આવી નથી.

બા એના દીકરા શુભમને ત્યાં છે. ધરતો પોતાનું જ છે;… ના હતું. દીકરાને લગ્ન પછી આપી દીધું હતું. હવે એ ઘર દીકરાનું છે. સમાજમાં દીકરાના ગુણગાન ગવાય છે.દીકરા વહુ માની કાળજી રાખે છે. વહુની પણ ખૂબ જ પ્રસંશા થાય છે. વૃદ્ધ સાસુને નર્સિંગ હોમમાં ઢકેલવાને બદલે ઘરમાં જ એમની સેવા કરે છે. બા નસીબદાર છે.

નહિ…

બા નસીબદાર નથી. …..એક સમયે બા નસીબદાર હતાં.

અંકિત પંડ્યા, સિવિલ ઇન્જિનિયર તરીકે અમેરિકા આવ્યા હતા. શરૂઆતમાં નસીબે સાથ ન આપ્યો. એના ભણતર પ્રમાણેની નોકરી તો ન મળી, પણ એક કેમિકલ ફેકટરીમાં ઓપરેટરની નોકરી મળી.અને ધીમે ધીમે પોતાની ખંતથી જ આગળ વધ્યા અને ઓપરેટરમાંથી મિકેનિકલ ઇન્જિનિયર થયા. મેનેજર થયા અને કંપનીના વાઈસ પ્રેસિડન્ટ પણ થયા. વાસંતીબેનને પણ ઓફિસની નોકરી મળી. સુખી હતા. સંતાન સુખ ન હતું પણ મોડી અને મોટી ઉમ્મરે મેડિકલ મદદ અને અનેક માનતાઓ ફળતાં. સુંદર દેખાવના પુત્ર શુભમ નો જન્મ થયો. બન્નેની આવક  ધરખમ હતી પણ કરકસરીયો જીવ, દીકરા માટે અને પોતાના ઘડપણ માટે બચાવવા માંડ્યું. એક સરસ મકાન પણ બંધાવ્યું. ભગવાને એક આપ્યો છે. હવે બીજા સંતાનની શક્યતા નથી. બસ; વન ઈઝ ફન.

દીકરો શુભમ પણ માયાળુ હતો. લાડ પ્રેમ માં ઉછર્યો. ભણી ને એક ઈન્ટર્નેશનલ કંપનીમાં કન્સલ્ટનની જોબ પણ મળી. દીકરાને ભારત લઈ જઈ પરણાવ્યો. વાસંતીબેનના જીવનની પહેલી અને મોટી ભૂલ હતી. દીકરાને અમેરિકન ગર્લફ્રેન્ડ હતી. આ કલ્ચર અને ધર્મ મારા ઘરમાં ન ચાલે. એકનો એક દીકરો જૂદો થઈ જાય તે કેમ પોસાય? આજુબાજુના પરિવારમાં શું થઈ રહ્યું તે જાણવા જોયાં છતાં અમેરિકામાં જન્મેલા શુભમને ભારતીય સંસકૃતિના ઢાળમાં ઢાળવાનો આગ્રહ રાખ્યો. દીકરો છેવટે માની ગયો. દેશમાંથી મોટા વકીલ પરિવારની એક છોકરી સાથે માત્ર દશ મિનિટના ઈન્ટર્વ્યુમાં દીકરાએ એની એક્ષને પણ ટક્કર મારે એવી રૂપાળી નીલાને પસંદ કરી અને લગ્ન થઈ ગયા. વહુ આવી. ઓવારણાં આરતિ ઉતારાઈ. એક જ વર્ષમાં અંકિત અને વાસંતિ બેન રિટાયર થયા. ભૂરી આંખવાળી નીલાનું અમેરિકાનું સ્વપનું કંઈક જૂદું જ હતું. સાસુ વહુ વચ્ચે સ્વભાવનો મેળ ન બેઠો. સાસુ-વહુ વચ્ચે અપેક્ષાઓની વણબોલાયલું માનસિક શીત યુદ્ધ શરૂ થયું.

અંકિત મૂગે મોઢે જોતા રહ્યા. દીકરા સાથે થોડી આર્થિક-વ્યાહવારિક વાત કરી. બાપ દીકરા પરિસ્થિતિ સમજતા હતાં. વાસંતીબેનની બર્થડે પાર્ટિ પછી વાત કરી કે મેં ફ્લોરિડાની એડલ્ટ કોમ્યુનિટીમાં એક સરસ ફ્લેટ રાખ્યો છે. ખૂબ કચવાટ સાથે વાસંતીબેન ગયા. નીલાને જે જોઈતું હતું તે મળી ગયું.

થોડા બળાપા પછી વાસંતીબેને પણ મન મનાવી લીધું. કોઈ આર્થિક ચિંતા હતી નહીં, બન્ને સો વર્ષ જીવે ત્યાં સૂધી ચાલે એટલું રિટાયર ફંડમાં બચાવ્યું હતું. અંકિત વાસંતીનું નવું જીવન શરૂ થયું. પુત્રનો સંસાર પણ સુખી હતો.

 પુત્રવધૂ પ્રેગ્નન્ટ થઈ. હરખધેલા વાસંતી બહેને કહ્યું કે ચાલો આપણે શુભમ પાસે જઈએ. એને આપણી જરૂર છે. જીદ કરીને ત્યાં જવાનું વિચાર્યું પણ પછી ખબર પડી કે નીલાએતો એના નિવૃત્ત માબાપને બોલાવી લીધા છે. દીકરાને ત્યાં દીકરાનો જન્મ થયો. પૌત્રને રમાડીશું આપણે એની સાથે રમીશું. ક્યાં પારકું ઘર છે? આપણું જ છેને? પોતાને ધેર ગયાં. પણ આવ નહિ, આવકાર નહિ, આદર નહિ. વેવાઈ વેવણનું જ ચલણ. માત્ર પંદર દિવસમાં જ ફ્લોરિડા પાછા વળ્યા. મહાપરાણે મન વાળી લીધું.

દીકરો એના પ્રોફેશનમાં આગળ વધતો હતો. અવાર નવાર બિઝનેશ અંગે ફ્લોરિડા આવવાનું થતું. ડેડી મમ્મીને મળતો. કોઈકવાર રાત રોકાતો અને મમ્મીના હાથની ભાવતી રસોઈ જમી લેતો. અંકિતભાઈને નવા અમેરિકન મિત્રો મળી ગયા હતા. અઠવાડિયામાં બે દિવસ ગોલ્ફ રમવા જતા હતાં. શુક્ર શની સાંસ્કૃતિક પ્રોગ્રામોમાં હાજરી આપતા. રવિવારની સાંજ કોઈક મંદીરમાં વિતતી. વાસંતી બહેને કોમ્પ્યુટર પર સોસિયલાઈઝેશન શરૂ કરી દીધું. ઘણાં બધા વર્ચ્યુલ ફ્રેન્ડ્સના સુખમાં નીલાવહુ પણ ભૂલાઈ ગઈ. ન જોયલા જાણેલા યુવાન યુવતીના માનિતા બા બની ગયા હતા. મૂળતો કોલેજના પ્રોફેસર. ઈલેક્ટ્રોનિક મિડિયા દ્વારા એક સાહિત્યકાર તરીકે છવાઈ ગયા. રાત્રે પતિ-પત્ની સાથે ટીવી જોતાં. જે સુખ યુવાનીમાં નહોતું ભોગવ્યું તે નિવૃત્તિના વર્ષોમાં માણવા મળ્યું. પ્રવાસો કર્યા. હરા-ફર્યા. પુત્રની વયના જ વર્ચ્યુઅલ મિત્રો પોતાના બાળકો સાથે ડિઝનીલેન્ડ આવતા એઓ બે ત્રણ રાત વાસંતીબાને ત્યાં જ રહેતાં પણ ખરા. અને વાસ્તવિક સ્નેહિઓ બની જતાં. જીંદગી પ્રત્યે કોઈ જ અસંતોષ ન હતો. માત્ર એક ખૂણો ખાલી ખાલી લાગતો. નીલા એના મા બાપ અને બાળકો સાથે ફ્લોરિડા આવતી પણ, મળવા માટે સમય ન હતો. અંકિતભાઈને તો કોઈ જ વસવસો ન હતો. પુખ્ત સંતાનનું પોતાનું કુટુંબજીવન હોય. પુત્ર શુભમ સાથે મિત્ર હોય એ રીતે જ પોતાની ગોલ્ફ અને સ્પોર્ટ્સની વાત થતી. વાસ્તવિકતા એટલી હદે સહજ થઈ ગઈ હતી કે કુટુંબની વાતમાં માત્ર એટલું પૂછતા, હાઉ ઇસ ધ ફેમિલી? બસ પતી ગયું. પુત્ર સુખી હતો એ જ પુરતું હતું. પણ વાસંતીબેન આખરે તો સ્ત્રી હતી. યુવાનીમાં જે પારિવારિક સુખના સ્વપ્ના જોયા હતા તે નહોતા ફળ્યા. કોઈકવાર બે ચાર આંસુ પડી જતાં. દીકરાને સમજાવી પટાવીને ઈન્ડિયામાંથી વહુ લઈ આવ્યા હતા. પણ જમાનો બદલાઈ ગયો હતો. એને વહુ સાથે પ્રેમાળ સંબંધ ન જળવાયો તેનું દુઃખ અને અજંપો સતાવતો રહ્યો હતો. બસ એકલા એકલા રડી લેતા. બાકી કોઈ જ દુઃખ ન હતું.

વર્ષો વિતતા ગયા. પતિ પત્ની દેહપર ઉમરની અસર વર્તાતી હતી. વાસંતીબાને એલ્ઝાઈમરની અસર થવા માંડી હતી. અંકિતભાઈ બને તેટલી કાળજી રાખતા. પણ ધીમે ધીમે રોગ વધતો જ ગયો. બધું જ બદલાઈ ગયું.

….એક દિવસ ગોલ્ફકોર્સ પર અંકિતભાઈને માસીવ એટેક આવ્યો અને એમણે એનું જીવન સંકેલી લીધું. શુભમ આવ્યો. ડેડીનું ડેડ બોડી અને મમ્મીને પોતાને ત્યાં લઈ આવ્યો. યોગ્ય રીતે ફ્યુનરલ અને ધાર્મિક વિધીઓ પણ થઈ. ફ્યુનરલ હોમમાં નીલા વાસંતી બાને વળગી વળગી ને ખૂબ જ રડી હતી.

વાસંતીબાનું શું?

શુભમ નીલા અને બાના સંબંધોની કેમેસ્ટ્રિ સમજતો હતો. ઘરની અને બાની હાલત બરાબર સમજતો હતો. એણે બાને નર્સિંગહોમમાં મૂકવાનો વિચાર કર્યો. નીલાની મમ્મી વકીલ પરિવારની હતી. એણે દીકરીને ખાનગીમાં આર્થિક ગણત્રીઓ સમજાવી. જો તારી સાસુ કાંઈ મેડિકેઇડ વેલ્ફેરની ડોસી નથી. સાસુસરાએ સારો ડલ્લો ભેગો કર્યો છે. જે બચશે તે બધું તમારું જ છે. નર્સિંગ હોમના વર્ષે એક લાખ થશે. તમે ધોવાઈ જશો. ડોસીને ઘરમાં જ રાખ. શુભમ ને કહી દે, બાને પાંજરાપોળમાં નથી મોકલવા. બાની સેવા હું કરીશ.

બાને માટે બેઝમેન્ટમાં એક રૂમ તૈયાર થઈ ગયો. મેડિકેરમાંથી જે જે સગવડ મળે તે મેળવી લેવાઈ ગઈ. બાની યાદ અને ઓળખ શક્તિ ક્ષીણ થતી ગઈ. ધીમે ધીમે પોતાના દીકરાને પણ ઓળખવાનું ભૂલી ગયા. શુભમ ઈન્ટરનેશનલ કન્સલ્ટન્ટ બની ગયો હતો. એક સાથે દશબાર દિવસ પરદેશ રહેવાનું થતું. જ્યારે જ્યારે ઘરમાં હોય ત્યારે બા સાથે બેસતો, અબુધ થયેલી માના માથાપર હાથ ફેરવતો. વહુ નીલાને ચાર પગથીયાં ઉતરીને બેઝમેન્ટ રૂમમાં જવાની ફૂરસદ ન હતી. પણ કોઈ મહેમાન ખબર કાઢવા આવતું તો નીલા પોતે બાની કેવી કેવી કાળજી રાખે છે એની આત્મ પ્રસંશાની વાતો કરતી.

સારવાર માટે આવતી નર્સિંગએઇડ. એક વીકના વેકેશન પર જવાની હતી. સબટિટ્યુડ રિપ્લેસમેન્ટની તકલિફ હતી. કદાચ એક બે દિવસ ફેમિલી મેમ્બરેજ સગવડ કરવી પડે એમ હતું. નીલાએ કહી દીધું કે ડોન્ટ વરી, વી વીલ મેનેજ. બે દિવસ તો કાળજી રખાઈ. શુભમ તો કંસલ્ટિંગ ટૂરમાં હતો. નિલાને બહેનપણીના દીકરાના લ્ગ્ન પ્રસંગમાં જવાનું હતું. તેમાં બા જેવું કોઈ પ્રાણી ઘરમાં છે એ તદ્દન ભૂલાઈ જ ગયું. ટેવ જ ન હતી ને. પાંચ દિવસ પછી શુભમ ટૂરમાંથી ઘેર આવ્યો. રાબેતા મુજબ બેઝ્મેન્ટમાં બાને મળવા ગયો. બા બેડ પર ટુંટીયું વાળીને પડ્યા છે.

‘મૉમ, હું આવી ગયો છું.” દીકરાએ બાના માથા પર હાથ મૂક્યો. ટૂંટીયુંવાળીને પડેલી માનો દેહ જક્કડ અને ઠંડોગાર હતો.

*****

શુભમને જીવનભર એક અફસોષ સતાવતો રહ્યો “મૉમ હોમ કેરને બદલે નર્સિંગહોમમાં હોત તો વધુ સુખ પામી હોત.

===================

ગુજરાત દર્પણ – જુન ૨૦૧૮