અપેક્ષા-ઉપેક્ષા

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

અંકુર ડાબા હાથમાંના શેમ્પેઇન્જ ગ્લાસમાંથી ચૂસ્કી લેતો એના નવા ક્લિનિકના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે આવેલા આમંત્રિતો સાથે હસ્તધૂનન કરતો અને અભિનંદન સ્વીકારતો ફરતો હતો. બધા મિત્રોથી ઘેરાયલલા અંકુરની પાછળ પાછળ બિચારા શંકરલાલ એની સાથે વાત કરવાનો પ્રયાસ કરતાં ફરતા હતા; પણ અંકુર અન્ય મહેમાનોમાં વ્યસ્ત હતો. એની સાથે જ એની ફિયાન્સી ડોક્ટર નિઓમી પણ બધાનું અભિવાદન ઝીલતી; હસી ખુશીથી વાતો કરતી હતી.

શંકરલાલ હોટેલના કોવર્કર દિનેશની રાઈડ લઈને આ પાર્ટિમાં ડોક્ટર અંકુરને આશીર્વાદ આપવા આવ્યા હતા. સાથે આવેલો દિનેશ સમજતો હતો કે ઈન્વિટેશન શંકરકાકાને જ હતું એટલે, તે બહાર કારમાં જ થોભ્યો હતો.

****

અંકુર ફિલાડેલ્ફિયાથી એની ફિયાન્સી નિઓમી સાથે એના નવા ક્લિનિકના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે મિત્રોને આમંત્રણ આપવા અને કેટલીક ખરીદી માટે ન્યુયોર્ક આવ્યો હતો. બપોરના લંચ માટે તે એના ત્રણ ચાર મિત્રો સાથે મહારાજા રેસ્ટોરાન્ટમાં પ્રવેશ્યો. રસ અવરમાં થોડો સમય બહાર રોકાવું પડ્યું એટલે નિઓમી અકળાતી હતી. દશેક મિનિટમાં. ટેબલ મળી ગયું પણ ટેબલ બરાબર સાફ ન હતું. નિયોમીએ વૅઇટરને ઈશારતથી બોલાવ્યો અને હળવેથી પણ દાંત પીસીને કહ્યું. ‘પ્લીઝ ક્લીન ધીસ.”

‘યસ મેમ’ વૅઈટર તરીકે કામ કરતાં શંકરે એ સાફ પણ કરી નાંખ્યું. કાંઈ મોટી વાત ન હતી. અંકુરને લાગ્યું કે આ વૅઇટરનો ચહેરો જાણીતો છે, કશેક જોયો છે. પણ યાદ આવતું ન હતું. લંચ દરમ્યાન મિત્રો અને નિઓમી સાથે વાત કરતાં કરતાં એની નજર એ વૅઇટર તરફ જ જતી હતી. એણે બીલ ચૂક્વ્યું અને પાર્કિંગ લોટમાં આવ્યો. અને એકદમ એની સ્મૃતિ જાગૃત થઈ. ઓહ! આતો શંકરલાલ માસ્તર.

શંકરલાલ સાહેબ એના ગામની નિશાળના એના ત્રીજા ધોરણના શિક્ષક હતા. એ ચાર ધોરણ સૂધી ગામની નિશાળમાં જ ભણ્યો હતો. પછી શહેરમાં ઈંગ્લિશ મીડિયમમાં ભણ્યો હતો.

‘વેઈટ ડાર્લિંગ આઈ’લ બી બેક.’ એણે બ્રીફ કેઇસમાંથી એક ઈન્વિટેશન કાર્ડ કાઢ્યું. લઈને એ એ શંકરલાલ પાસે ગયો. બે હાથ જોડ્યા. સાહેબ હું અંકુર. આપના હાથ નીચે થર્ડ ગ્રેડમાં ભણ્યો હતો. આપને યાદ છે? શંકરલાલને ખાસ યાદ આવ્યું નહિ. વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષકો યાદ રહે પણ દર વર્ષે બદલાતા વિદ્યાર્થીઓ ખાસ વિશિષ્ટતા વગર શિક્ષકોને યાદ રહેતા નથી.

‘ભાઈ, કંઈ યાદ આવતું નથી?’

‘હું રાયચંદ શાહનો દીકરો અંકુર.’

‘હાહા, યાદ આવ્યું, તું તો મારો માનીતો વિદ્યાર્થી. તને કેમ ભૂલાય? શેઠજી કુશળ છે ને?’ ગઈકાલના શિક્ષક શંકરલાલ અને આજના વૅઇટર શંકરે યાદ ન હોવા છતાં પ્રેમથી પરિચયની પુષ્ટિ કરી.

‘એ તો ચાર વર્ષ પહેલાં ગુજરી ગયા. હું ફિલાડેલ્ફિયામાં છું. સાહેબ હું ડોક્ટર થઈ ગયો. હમણાં જ મારી ઈન્ટર્નશીપ પૂરી થઈ. હવે મારું ક્લિનિક શરું કરું છું…..પણ સાહેબ તમે? અમેરિકામાં? અને આ જોબ?’

‘બસ આનંદમાં છું. દીકરી પરણીને અમેરિકા આવી. મારા પત્ની ગુજરી ગયા. મને એણે અમેરિકા બોલાવ્યો. હું પણ રિટાયર થયો હતો. ત્રણ વર્ષ પહેલાંજ દીકરી ગુજરી ગઈ. જમાઈએ બીજા લગ્ન કર્યા. જમાઈ તો ખૂબ સજ્જન માણસ. એમણે તો મને તેમની સાથે જ રહેવાનું કહ્યું પણ એની નવી પરણેતરને સ્વાભાવિક રીતે ન જ ગમે. બસ મને આ રેસ્ટોરાંટમાં નોકરી મળી ગઈ. આનંદમાં સમય જાય છે. હવે ઈન્ડિયામાં પણ મારું કોઈ જ નથી.  એકલો રહું છું. ખાવાપીવાની ચિંતા નથી. કોઈ કામ નાનું નથી. કામથી શરીર સારું રહે. આનંદમાં છું’

નિઓમિ પાર્કિંગ લોટમાંથી અંકુરને શોધતી પાછી રેસ્ટોરાંટમાં પ્રવેશી. તે પહેલેથી જ કોઈ કારણસર ગ્રાઉચી હતી. અંકુ, ‘વી આર વૅઇટિંગ ફોર યુ’

‘સાહેબ આપણે ઘણી વાતો કરીશું. અત્યારે હું ઉતાવળમાં છું. આ ઈન્વિટેશન કાર્ડ છે. પંદરમી તારીખે મારા ક્લિનિકનું ઉદ્ઘાટન છે. જરૂરથી પધારજો.’

***

‘દિનેશ મને ફિલાડેલ્ફિયા લઈ જશે? મારો સ્ટુડન્ટ અમેરિકામાં ડોક્ટર થયો છે. પ્રેમથી ઈન્વિટેશન આપી ગયો છે.’

‘દાદા, એક કલાકના ફંક્શન માટે સો માઈલ લાંબા થવાની જરૂર નથી.’ દિનેશની પાસે ખખડધજ કાર હતી. વૃદ્ધ કોવર્કર શંકરદાદાને જ્યાં જવું હોય ત્યાં એ લઈ જતો; પણ કોઈવાર કંટાળતો પણ ખરો. ફિલા જવાની ઈચ્છા ન હતી પણ છેવટે બિચારા દાદાનું કોણ? એમ સમજીને તૈયાર થયો.

શંકરલાલે માત્ર બે જોડી લેંઘા કફનીમાં આખી જીંદગી ચલાવ્યું હતું. અમેરિકા આવ્યા ત્યારે એક કાળો સૂટ સિવડાવી લાવ્યા હતા. માત્ર એક જ વાર પહેર્યો હતો. પછી સુટ પહેરવાનો પ્રસંગ જ આવ્યો ન હતો. હવે તો હોટલના યુનિફોર્મથી જ ચાલતું હતું. એમણે બેગમાંથી સૂટ કાઢ્યો. અસ્ત્રી કરી. હવે થોડું શરીર સોસાયું હતું. સૂટ ઢીલો અને સોગી થઈ ગયો હતો; પણ ચાલશે. ચઢાવી દીધો. દિનેશે આવડે એવી ટાઈ પણ બાંધી આપી. દિનેશને શું લેવા-દેવા? એ તો જિન્સ અને ટિ-શર્ટમાં જ નીકળી પડ્યો હતો. બન્ને સમયસર ક્લિનિક પર પહોંચી ગયા. કેટલાક સજીધજીને થ્રી પીસ સૂટમાં, તો કેટલાક સામેની હોસ્પિટલમાંથી સીધા જ વ્હાઈટકોટમાં સ્ટેથેસ્કોપ લટકાવીને આવ્યા હતા. એની બે નર્સ અને રિસેપ્શનિસ્ટ બધાનું સ્વાગત કરતી હતી. ક્લિનિકનો રિસેપ્શન એરિયા ડોક્ટર મિત્રોથી ઉભરાતો હતો.

શંકરલાલ હાથમાં એકાવન ડોલરનું કવર લઈને અંકુરની પાછળ પાછળ ફરતા હતા. મનમાં ધાર્યું હતું કે જરા મોકળાશ મળતાં અંકુર વાંકોવળી મને પગે લાગશે. એ બધા સાથે મારી ઓળખાણ કરાવશે. હું એને માટે બે શબ્દો બોલી એને આશીર્વાદ આપીશ. મનમાં શબ્દો ગોઢવતા ગોઢવતાં શંકરલાલ સાહેબ અંકુર પાછળ ફરતા હતા. પણ બિચારા અંકુરને ક્યાં સમય હતો? નિઓમીને મુઝવણ થતી હતી આ કોણ પાછળ પાછાળ ફરે છે. પછી ખ્યાલ આવ્યો કે આ તો ન્યુયોર્કની હોટલનો વૅઇટર છે.

“અંકુ, ડિડ યુ હાયર ધીસ ઓલ્ડ્મેન ફોર સમ હેલ્પ?”

“ઓહ! નો. એ અમારા ગામના છે. આઈ ઇન્વાઈટેડ હિમ”

શંકરલાલ તરફ ફરીને કહ્યું. ‘તમે હમણાં પેલી ખુરશી પર બેસો, આ બધા સાથે મળીને હું આવું છું. આવ્યા તે મને ગમ્યું. ફંકશન પતે એટલે બુફે રાખ્યું છે. જમ્યા વગર ચાલ્યા ના જતાં.’ અને અંકુર ડોક્ટરોની સેવામાં ગુંથાઈ ગયો.

શંકરલાલ ખૂણા પરની ખુરશી પર બેઠા. મેડિકલ કોલેજના એક ડોક્ટર પ્રોફેસરને હાથે અદ્યતન એક્ઝામિનેશન રૂમની સિમ્બોલિક રિબન કપાઈ. પ્રોફેસરે એના બ્રાઈટ સ્ટુડન્ટની યશગાથા ગાઈ. શંકરલાલ થોડું સમજ્યા. ઘણું ના સમજ્યા. ધીમે રહીને ટેબલ પર એકાવન ડોલરનું આશીર્વાદનું કવર મૂકીને બહાર નીકળી ગયા.  બહાર પાર્કિંગ લોટમાં અનેક લક્ઝરી કાર વચ્ચે ગોબાવાળી દશ વર્ષ જૂની ફોર્ડમાં દિનેશ નિરાંતે આંખો બંધ કરીને મ્યુઝિક સાંભળતો હતો.

‘ચાલ ભાઈ ટ્રાફિક નડશે તો જોબ પર મોડું થશે. માંડ છૂટ્ટી મળી છે; આપણે ત્રણ વાગ્યા પહેલાં તો પહોંચવું પડશે.’

‘દાદા, પાર્ટીમાં મજા આવીને?’

‘હા, બિચારો અંકુર તો મને જોઈને વળગી જ પડ્યો હતો. એની ફિયાન્સી મને વાંકી વળીને પગે લાગી. અંકુરે બધા ડોક્ટર અને પ્રોફેસરો સાથે મારી ઓળખાણ કરાવી. એણે ડોક્ટરોને કહ્યું કે ભલે હું અમેરિકામાં ભણીને ડોક્ટર થયો; પણ મારો પાયો તો આ અમારા ગુરુએ જ નાંખ્યો હતો. એમના પ્રતાપે જ હું ડોક્ટર બની શક્યો. ઓફિસની રિબન કાપવાનું પણ મને કહ્યું. પણ મેં જ એના પ્રોફેસરને ઉદ્ઘાટન વિધી કરવા કહ્યું.’

‘દાદા, તમે લંચ લીધું?’

‘હા હા. મારે માટે એની ફિયાન્સી ખાસ ડીશ બનાવી લાવી હતી. મને આગ્રહ કરીને કહ્યું છે કે તમારે અમારા લગ્નમાં આશીર્વાદ આપવા આવવાનું જ છે. પણ મેં બહાનું કાઢ્યું કે મારાથી  આવી શકાય એમ નથી. હું રોકાયલો છું મારે કેટલી વાર તને ફિલાડેલ્ફિયા સુધી દોડાવવો!’

‘દાદા આગળથી જ ના કહી તે સારું કર્યું. તમને પાર્ટીમાં લાવવા જવા માટે મારે નવી કાર લેવી પડે. અરે હાં દાદા, તમે તો ભરપેટ લંચ લઈને આવ્યા છો. મારા પેટમાં તો બિલાડા બોલે છે. ભલે તમે ધરાયલા હો પણ મને કંપની આપવા, મારી સાથે થોડું તો ખાવું જ પડશે. આપણે બર્ગરર્કિંગ પર થોભીને જરા નાસ્તો કરી લઈએ. બરાબર?’

‘હા દિનેશ તું આગ્રહ કરે છે એટલે તને કંપની આપીશ, બાકી તો પેટમાં જરાયે જગ્યા નથી.’

દિનેશે દાદાને કાંઈ કહ્યું નહિ, પણ ખરેખર તો, શેડ વગરની, ફ્લોર ટુ સિલિંગ ગ્લાસ વિન્ડોમાંથી તેણે ઓફિસની અંદરની પાર્ટીના બધા જ રંગો જોયા હતા. દિનેશે કાકાની થતી અવગણના અને ઉપેક્ષા નિહાળ્યા હતા. એણે કાકાના સ્વમાનને જાળવી લીધું. શંકરકાકા વેજીબર્ગર ખાઈને કારમાં ઉંઘતા હતાં. ઉંઘમાં બોલતા હતા, મેં અંકુરને ભદ્રસુક્તના શ્લોક “શતમિન્દુ શરદો અંતિ દેવા…”થી આશીર્વાદ આપ્યા હતા અને ડોક્ટરોએ તાળીથી મને વધાવી લીધો હતો.

પ્રગટઃ ગુજરાત દર્પણ જુલાઈ ૨૦૧૮.