ચંદુને ત્યાં કોરોના લંચ.

એપ્રિલ ૨૦૨૦

“શાસ્ત્રીજી, આવતી કાલે મારે ત્યાં લંચ માટે ભેગા થવાનું છે. આવશો ને?” અમારા સુરતી મિત્ર ચંદુનો ફોન આવ્યો. અમારો ચંદુ હવે મને “સાસટરી” નથી કહેતો. મારી સાથે વ્યવસ્થીત અને વિવેકી ભાષામાં વાત કરે છે. ગયે મહિને અમે મળ્યા જ ન હતા. એટલે એ ઉંચકાયો હશે.

“કેમ આ વાઈરસ મટે તેને માટે બ્રાહ્મણ જમાડવાના છે?”  મેં પુછ્યું.

“ના. તમે, ડોક્ટર કેદાર, મંગુ મોટેલ, કરસનદાદા અને સંદિપ ભંડારી પણ બોલાવવાનો છું.”

“તને ખબર છે ને કે ઘરમાં પણ દશ માણસ કરતાં વધારે ભેગા નહિ થવાય.”

“પણ આપણે ક્યાં દશ માણસો છે? અમે બે અને તમે પાંચ. બસ આપણે સાત જ. જો ચંપા બેઝમેન્ટ માંથી ઉપર ના આવે તો આપણે છ જ.”

“કેમ ચંપા બેઝમેંટમાં મૂવ થઈ ગઈ? કંઈ તકરાર, મારામારી, અબોલા; વ્હોટ હેપન્ડ મિસ્ટર ચંદ્રકાંત ચાવાલા?”

“અરે! યાર જ્યારથી પાંસઠથી વધુ ઉમ્મરનાને વાયરસ તરત લાગી જાય એ સમાચાર આવ્યા  ત્યારથી ચંપાએ આઈસોલેશન અને સેલ્ફ ક્વોરંટીંગનો ખૂણો પાળવો શરૂ કરી દીધો છે. ત્યારથી બેઝમેન્ટમાં ભરાઈ છે. મને પણ નીચે આવવા દેતી નથી. બ્રેકફાસ્ટ, લંચ, સ્નેકસ, ડિનર વચ્ચે વચ્ચે મારી બીજી ફરમાઈસ નીચેના કિચનમાં બનાવે ખરી પણ દાદર વચ્ચે મૂકી આવે અને પછી એ અડધા દાદર પરથી મારે લઈ આવીને એકલા એકલા ખાવાનું. સાલી આ તે કાંઈ જીંદગી છે? જે કાંઈ વાત કરવાની હોય તે પણ ફોન પર જ કરે. હું તો એકલો એકલો કંટાળી જાઉં છું આટલા બધા બાયલા વેડા? તમે બધા આવીને એને કાંઈ સમજાવો તો સારું, બેઝમેંટમાં સિંક પાસે રિક્લાયનર નાંખીને બેસી રહે અને દર અડધા કલાકે હાથ ધોયા કરે છે. ટીવી પર એકના એક સમાચાર જોયા કરે છે”

અમે ચંદુને નાનપણથી ઓળખીએ. ચંદુ ટોળામાં જન્મેલો, ટોળામાં ઉછરેલો. દર મહિને કોઈને કોઈ બહાને સગા અને મિત્રોને બોલાવીને ખાણીપીણીના જલસા કરવાનો શોખ. ચંદુનું ઘર તો ખુબ જ મોટું ધીમે ધીમે એના ચારે દીકરા વ્યવસાયને કારણે છૂટા પડેલા. અવાર નવાર આવીને ભેગા મળતા પણ રોજીંદા જીવનમાં તો મોટા કુટુંબ કબીલા વાળો માણસ એકલો પડી ગયેલો. અમે જઈએ તે બન્ને પતિ પત્નીને ગમે. હવે જ્યારે આવા સોસિયલ મિત્રની પત્ની પણ આઈસોલેશન કે સેલ્ફ ક્વોરન્ટાઈનમાં બેઝમેન્ટમાં ભરાઈ જાય તો અમારા ચંદુની હાલત શું થાય? અને મારો તો ખાસ દોસ્ત. એણે મને સૌથી પહેલો ફોન કર્યો. મેં કહ્યું ‘ થેંક્સ ફોર ઈન્વિટેશન દોસ્ત પણ હમણાં મારી આંખને કારણે લાંબું ડ્રાઈવિંગ કરી શકું એમ નથી. સોરી’

એ જરા નિરાશ થયો. એણે ગાયું “તારી જો હાક સૂણી કોઈ ના આવે તો એકલો બેસને રે” અને ફોન કટ કર્યો. થોડી વાર પછી અમારા ડોક્ટર મિત્ર કેદારનો ફોન આવ્યો.

‘શાસ્ત્રીજી તમારી તબિયત સારી છેને?’

‘તદ્દન સ્વસ્થ છું’

‘ખૂબ કાળજી રાખજો. ડિસેંબરમાં ખાંશીને કારણે ત્રણ દિવસ ફ્લોરિડાની હોસ્પિટલમાં રહી આવ્યા અને દોડીને ન્યુ જર્સી આવ્યા અને અહિં ન્યુમોનિયાને કારણે હોસ્પિટલમાં એક વીક સારવાર લેવી પડી. તમારે ખાસ કાળજી રાખવાની જરૂર છે. તમે પાંસઠના નથી એંસી વટાવી ચૂક્યા છો. ડાયાબિટિસ, હાર્ટ, હાઈપરટેંશન, અસ્થમા, આર્થરાઈટિસ અને કિડની ફંકશન હોવા છતાં સારુ બેટિંગ કરો છો. પણ આ વાઈરસ સામે નહિ ટકાય. જાતની કાળજી જાતે જ રાખવાની છે. ચંદુને ટોળું ભેગું કરવાનો શોખ છે. તમે એને ના કહી તે યોગ્ય જ કર્યું છે. મારા પર ફોન હતો. કહે ડોક્ટર આપણે લંચ માટે ફેગા થઈએ. તમે બધા આવશો તો ચંપા પણ બેઝમેન્ટમાંથી ઉપર આવશે’

‘તો તમે જવાના છો?’

‘ના મને તો સમય નથી, ગવર્નમેન્ટ અને હોસ્પિટલોએ બધા રિટાયર્ડ ડોક્ટર અને મેડિકલ પ્રોફેશનલ્સને શક્ય એટલી હેલ્પ કરવા વિનંતી કરી છે. એટલે મેં પણ હોસ્પિટલમાં રોજ છ કલાકની સેવા આપીશ એમ કહ્યું હતું પણ વાસ્તવમાં તો સવારે સાત વાગ્યે જાઉં છું અને રાત્રે નવ દશ વાગ્યે જ ઘેર પહોંચું છું. અત્યારે પણ હોસ્પિટલમાં જ છું. આતો ચંદુનો ફોન હતો એટલે તમને રોકવા માટે જ ફોન કર્યો હતો.’

‘મને તો ચંદુની દયા આવે છે.

ના ચંદુની દયા ખાવાની જરૂર નથી. મેં ચંપા સાથે ફોન પર વાત કરી છે. એને ખૂણો પાળવાની જરૂર નથી. બન્ને પતિ પત્ની બને તેટલો શારીરિક સંપર્ક ટાળીને નજીક રહી શકે. ચંપાને વાઈરસના કોઈ પણ લક્ષણો નથી. એક વાર જરા માંથું દુખ્યું હતું અને એસ્પિરીન લેવાથી સારું થઈ ગયું હતું.

કોરોના વાઈરસમાં પહેલાં તાવ આવે, પછી નાક ગળે, શરદી અને ડ્રાઈ કફિંગ શરૂ થાય. તેના એક વીક પછી શરીરના બધા સ્નાયુ અને સાંધામાં દુખાવો શરૂ થાય અને શ્વાસ લેવાની થકલીફ થાય. બસ ન્યુમોનિયા હોય એવું જ લાગે. પણ એ ન્યુમોનિયા નથી. એ ફેફસાને લગતો વાઈરસ છે. પહેલું કોઈ પણ સિમ્પસ્ટન દેખાય એટલે ડોક્ટરને ફોન કરી એની સલાહ લેવી જોઈએ. ચંપાએ જાતે જાતે જ માથું દુખ્યું એટલે જાતે જ ક્વોરન્ટિન સ્વકારી લીધું. એમાં કાંઈ ખોટું નથી. વાઈરસથી બચવા શું કરવું એ તો હવે બધા જ જાણે છે. શાસ્ત્રીજી તમે પણ સારીરીતે જાણો જ છો છતાં તમને યાદ કરાઉં.

સર્જીકલ માસ્ક પહેરો. સાબુથી વારંવાર હાથ ધૂઓ. હાથ ધૂઓ એટલે હાથ ભીના કરીને નૂછી નાખો એવું નહિ. બરાબર વીશ કે બાવીશ સેકંડ સુધી રનિંગ વોટરમાં હાથ ધૂઓ. સેનિટાઈઝર વાપરો. મોં અને આંખ પર હાથ ના લગાઓ. તમારી ગ્રાંડ ડોટરને ત્યાં બે પપિઝ છે.  બને ત્યાં સુધી એને રમાડવા ન જવું. આ વાઈરસ પણ પ્રાણીજન્ય છે એમ મનાય છે.

    કાચું ધાન ખાવું નહિ. રંધાયલો તાજો ખોરાક જ ખાવો. બિમાર દરદીના કોંટેકટથી દુર રહેવું. બે વ્યક્તિ વચ્ચે ઓછામાં ઓછું છ ફૂટનું અંતર રાખવું. અને સામાન્ય બુદ્ધિની વાત છે કે છીંક  કે ઉધરસ ખાતી વખતે મો કવર કરવું. ક્યાંતો રૂમાલ કે બાંય થી જ મોં કવર કરવું જોઈએ. સદભાગ્યે ચંપા આ બધું જાણે છે. અને ચંદુ ચંપાની જોડી સલામત છે.

આ મોટાભાગની વાતો સામાન્ય રીતે બધા જ જાણતા હોય છે પણ ડોક્ટર મિત્રે ફરી પુનરાવર્તન કરી માનસ પટ પર તાજી કરાવી. મેં પુછ્યું ‘કેદાર,આ “covid 19” એટલે શું?

અરે શાસ્ત્રીજી આતો તદ્દન સરળ છે.  In COVID-19, ‘CO’ stands for ‘corona,’ ‘VI’ for ‘virus,’ and ‘D’ for disease. અને 19 એટલે ૨૦૧૯. રેસ્પિરેટરીના કોરોના વાઈરસ ઘણી જાતના હોય છે.

ડોક્ટર એની કોઈ વેકસીન નથી? એની ટ્રીટમેંટ શું

ભગવાનના ભજન એ જ વેકસીન. ના હજુ સુધી તો કોઇ વેક્સીન નથી. દુનિયા ભરની રિસર્ચ લેબ અને ફાર્મસ્યુટિકલ કંપનીઓ કામ કરી રહી છે. પણ એને માટે પણ વર્ષો નીકળી જાય. સત્તાવાર એપ્રુવલ માટે અનેક ડેટાઓ ભેગા કરવા પડે. ગોમૂત્ર કે શિવાંબુ પીઓ અને રોગ ભગાડો એવું ડોક્ટરોથી થોડુમ કહેવાય. કોઈ કહે છે કે મેલેરીયાની ક્વિનાઈન અને ઝિથ્રોમેક્સ અસર કરે છે પણ એને માટેના પણ પુરતા ડેટા નથી.

ડોક્ટર તમારી હોસ્પિટલની શી હાલત છે. તમારી પાસે પુરતા પરસનલ પ્રોટેક્ટિવ ઈક્વિપમેન્ટ છે?

અત્યારે તો છે પણ લાંબું ચાલે તો મુશ્કેલી પડશે જ. શાસ્ત્રીજી ટેઇક કેર. મારે પેશંટ પાસે જવું પડશે.

કેદારે ફોન મુક્યો.

મેં ફોન મૂક્યો અને મંગુમોટેલનો ફોન આવ્યો.

શાસ્ત્રી, તમારી તબીયત કેમ છે?

સરસ છે.

ચાલો, ચંદુને ત્યાં આવવું છે? હું ત્યાં જાઉં છું,

અલ્યા, આપણા ટ્રંપ સાહેબ કહે છે કે સોસિયાલિઝમ ટાળો. આપણા અને અમેરિકાના બધા ગવર્નરો કહે છે કે ઘરમાં બેસો અને તું ચંદુને ભેટવા જાય છે?

ના કરસનદાદાને કેરેટ હલવો ખાવાનું ખુબ મન થયું છે. જીદે ચઢ્યા છે. હવે આ વાયરસમાં  હું ચોક્કસ મરી જવાનો. મરતાં પહેલાં કેરેટ કેઇક કે ગાજરનો હલવો તો ખાવો જ છે. બિચારા દાદાની ઈચ્છા તો અશ્વનિકુમારમાં જ બળવાની છે. પણ એના છોકરાંઓએ તો ઘસીને ના પાડી છે કે તમે ઈંડિયા આવશો જ નહિ. અમેરિકાનો વાઈરસ અહિ લાવશો જ નહિ. ઉલટા સામે થી કહે કે જો તમારા SSI ના કંઈ ડોલર બચ્યા હોય તો મંગુ અંકલને કહેજો કે અમને મોકલી આપે. તમારી દિવસ ક્રિયા કરવા પૈસા તો જૉશે જને. બિચારો ડોસો થથરે છે. એને ચંપાના હાથનો કેરેટ હલવો ખૂબ ભાવે છે. એટલે લઈ જાઉં છું’

મારે હમણાં જ કેદાર સાથે વાત થઈ. હમણાં બધાએ ઘરમાં જ બેસવા જેવું છે. ક્યારે કોને, કેવો ચેપ લાગી જાય એ કહેવાય નહિ. સોસિયાલાઈઝેશન ટાળવું જોઈએ.

દોસ્ત, તારાથી શું છુપાવવું. મોટેલ વેચવા મૂકી હતી પણ રિયલ એસ્ટેડ ડાઉન હતું. પાસેની મોટી હોટલ મારા કરતાં ઓછા ભાવે રૂમો આપતી થઈ ગઈ છે. ઘંધામાં કશ નથી અને હવે કું પણ થાક્યો છું અને ધંધામાં રસ નથી. માંડમાંડ ખર્ચા નીકળ્તા હતા ત્યા આ કરોનાએ મારું તો કરી જ નાંખ્યું. ધંધો એક દમ બંધ. સ્ટોકમાં રોકેલા અડધા થઈ ગયા. સો કે હૂએ સાંઠ, આધે ગયે નાઠ, દશ દૂંગા, દશ દિલવાઉંગા, બાકી ઓરમેં લેના ક્યા ઓર દેના ક્યા. ટ્રંપ કંઈ રાહત કરશે એવી આશા છે પણ હાથમાં કેટલું આવશે, ક્યારે આવશે એ પણ નક્કી નથી. મારે તો અત્યારે થોડી કેશની જરૂર છે. આપણે નસીબદાર છીએ કે ચંદુ જેવો ઉદાર મિત્ર મળ્યો છે. ,મેં એને મારી તકલીફની વાત કરી તો કહે ચિંતા નહિ મંગુ તારે માટે ચેક તૈયાર છે. રકમ તું ભરી દેજે.

મંગુ વાત કરતાં ગળગળો થઈ ગયો. ચાલ શાસ્ત્રી મારી સાથે.

સોરી મંગુ, આમ પણ મને સ્પિંગમાં કોઈ કોઈવર બ્રોંકાઈક અસ્થમા થઈ જાય છે. આઈ ડોન્ટ વોન્ટ ટુ ટેઇક એની ચાન્સ.

મારે ગમતા પ્રેમાળ મિત્રને ત્યાં જવાની ના પાડવી પડી.

તિરંગા અપ્રિલ ૨૦૨૦ માટે   

ચંદુચાવાલાની કિચન લેબની દૂધેલી પાર્ટી

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

ચંદુચાવાલાની કિચન લેબની દૂધેલી પાર્ટી

અમે ચંદુચાવાલાને બેઠા હતાં. ચંપાએ સરસ ગરમાગરમ સુરતી ઉંધીયું અને મલાઈ રબડી બનાવી હતી. સાથે ડિઝર્ટ તરીકે શેરડીના રસમાંથી દૂધેલી પણ હતી. ઘણાંને આ દૂધેલી શું છે તે ખબર નથી. આ દૂધેલી દક્ષિણ ગુજરાતની તાપીથી વાપી સુધીના ગામોની શેરડીના રસમાંથી બનતી ખાસ વાનગી છે. શેરડીનો રસ ઉકાળતા જવાનું. ઉપર જે છારી આવે તે કાઢતા જવાનું અને ત્યાર પછી એમાં ચોખાનો લોટ ઉમેરી ઘટ્ટ થાય ત્યાં સુધી હલાવતા જવાનું. થાળીમાં ઠારીને ઉપર ખસખસ, વરિયાળી પાવડર અને તજ લવેંગનો પાવડર નંખાય. અને એની કટકી પડાય. ચંદુભાઈનો ચટકો. ચંદુભાઈ એડિસન જઈને કોઈ રેસ્ટોરાંટમાંથી શેરડીનો તાજો રસ કઢાવીને લઈ આવ્યા.

આ દૂધેલી બનાવવાનું સહેલું નથી. પહેલાં તો ચંપાએ ધરાર ના પાડી દીધી. પણ મનમાં તો એને પણ ખાવાનું મન થયેલું. જો છારી કાઢવાનું અને ચોખાનો લોટ નાંખ્યા પછી કોંસ્ટન્ટ હલાવવાની જવાબદારી તમે લેતા હો તો આપણે દૂધેલી બનાવીયે. ચંદુનો ખાવાનો અને ખવડાવવાનો ચટાકો. ચંદુભાઈ તૈયાર થઈ ગયા.

મૂળ તો કેમિસ્ટ હતા. ચંપાને કહે ‘કિચન ઈસ લેબોરેટરી, એન્ડ કુકિંગ ઈસ કેમેસ્ટ્રી. સર્વિંગ ફૂડ ઈસ એન આર્ટ’. એમણે એપ્રન ચડાવ્યું. હાથમાં ગ્લોવ્ઝ અને આંખ પર સેફ્ટી ગ્લાસીસ. માથા પર શેફનો સફેદ ઊચો ટોપો તો ન હતો એટલે બેઝબોલ કેપ ચઢાવી દીધી. ચંદુભાઈ પ્રોફેશનલ એટલે પૂરા પ્રોફેશનલ.

ભાઈ સાહેબનું ખરું કામ તો માત્ર ગરમ થતા રસમાં ચમચા હલાવવાનું જ હતું. દૂધેલી ઘટ્ટ થતી જાય.શેરડીનો રસ જેમ તબડે તેમ ગરમ છાંટા ઉડે. એમના હાથ પર બે ત્રણ મોટા ફોલ્લા પણ થયા. મનમાં તો થયું કે ચંપાએ ચાલાકીથી ચમચો પકડાવી દીધો. પણ વટનો સવાલ હતો. છેવટે ત્રણ કલાકે થાળીમાં ઠરવા જેવો રસ થયો. ક્વોન્ટીટી માત્ર બે જણા માટે ન હતી અમારા જેવા બાર રસિયાઓ માટે હતી. ચંપા તો ડાયરેક્ટરની જેમ હાઈ ચેર પર બેસીને સૂચનાઓ જ આપતી હતી. જરા ચંદુ પર નજર રાખે અને હાથમાં સેલ ફોન રાખીને ઈંડિયાની બેનપણીઓ સાથે હસાઠીઠી કરે. ચંદુએ હલાવતાં હલાવતાં એક બે સ્ર્લ્ફી પણ લીધા બિચારો અમારો ચંદુ. છેવટે એ મિક્ષ ઘટ્ટ થયું. થાળીમાં ટ્રાંસફર કર્યા પછી. ચંપાએ એના ઉપર માત્ર તેજાનો નાંખવાનું જ કામ કર્યું હતું.

આ બધી અમને તો ક્યાંથી ખબર પણ ચંપા કહે મેં દૂધેલી બનાવી અને ચંદુ કહે મેં બનાવી છે. ચંદુએ પાડેલી સેલ્ફી બતાવી અને એવીડન્સ તરીકે હાથ પર દાજેલા ફોલ્લા રજુ કરીને પુરવાર કર્યું કે અમારા કેમિસ્ટ્રીના ગોલ્ડ મેડાલિસ્ટ ચંદ્રકાંત ચાવાલાએ અમારે માટે દૂધેલી બનાવી હતી. એની વે અમારે તો મમ સાથે ગરજ. ટપ ટપ સાથે નહિ.

અમને અમારો કોલેજકાળ યાદ આવી ગયો. મિત્રના શેરડીના ખેતરમાં બળદ ગોળ ગોળ ફરતા હોય અને કોલામાં શેરડી પીલાઈને મીઠ્ઠો મધુરો રસ નીકળતો હોય. આજની પેઢી માટે કોલુ શબ્દ પણ અજાણ્યો થઈ ગયો છે. પહેલા તો થોડો રસ પીવાનો. બીજી બાજુ મોટા તાવડામાં રસ ઉકળતો હોય. મજુરો એના પરથી છારી કાઢતા હોય. આ છારી એ અશુધ્ધ ગોળ જ કહેવાય. આનો ઉપયોગ ગેરકાયદેસર દારુ બનાવવામાં થાય. ખેતરમાં ખાટલાઓ પર મિત્રોની મહેફિલ ઝામી હોય. સરસ મજાનો ગોળ બનતો હોય. તરોપાનું તાજું  કોપરું અને ગોળ પણ ખવાતો હોય.  પણ આ તો મજાની શરૂઆત.

બીજી બાજુ મજુરણો અમારે માટે ઉકળેલા રસમાં ચોખાનો લોટ નાંખીને અમારા ચંદુભાઈની પ્રોસિજર પ્રમાણે જ દૂધેલી બનાવતી હોય. શેરડીનો રસ, ગોળ, દૂધેલી તો બધું ગળ્યું ગળ્યું. તો બીજી બાજુ માટલાનું ઊબાડીયું. આ મજા અમેરિકામાં ક્યાંથી?

તોયે ન મામા કરતાં કાણાં મામા યે વ્હાલા લાગે. અમે ચંદુભાઈની કિચન લેબમાં બનેલી દૂધેલી, ઉબાડિયાને બદલે સુરતી ઊધિયું, મલાઈને ને બદલે મિલ્ક પાવડરમાંથી બનાવેલી મલાઈ રબડીને ચંદુ ચંપાના આભાર સહિત માણતા માણતા અમેરિકન પોલિટિક્સ અને ઈકોનોમીની વાતો કરતા હતાં

અમારા ચંદુભાઈ ઉદાર દિલના મલ્ટિમિલિયોનર. કેટલા મિલિયન તે માત્ર ચંદુભાઈનો ટેક્ષ એકાઉન્ટંટ જ જાણે. એ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ફંડ રેઇઝિંગમાં પણ પૈસા આપે અને રિપબ્લિકન પાર્ટીને પણ ખૂશ રાખે. વેપારીઓએ આ બધું સાચવવું પડે. ક્યારે કોની જરૂર પડે એ કહેવાય નહિ. બધાને ખૂશ રાખવા પડે. હવે એના છોકરાંઓ વિખેરાઈ ગયા હતા. સૌ પોત પોતાનો ધંધો કરતાં હતાં. ચંદુભાઈએ બધું ઈન્વેસ્ટમેંટ સમેટીને સ્ટોકમાં કરી નાંખ્યું હતું. ટ્રંપના રાજમાં માત્ર એક વર્ષમાં ચંદુભાઈની મૂડીમાં ચોવીસ ટકાનો ધરખમ વધારો થયો હતો. વર્ષની શરૂઆત પણ સારી થઈ હતી. ચંદુભાઈ હાથીની સવારીના માણસ હતા.

ગયા વીકમાં એક જ દિવસે ડેમોક્રેટ અને રિપબ્લિકન પાર્ટીની લંચમિટિંગ હતી. ચંપાને વુમનાઈઝર ટ્રંપ જરાયે નહોતો ગમતો. કંઈ કેટલી મહિલાઓ “મી ટૂ” “મી ટૂ” કરીને થાકી પણ સાહેબને કાંઈ અસર જ નહિ. ચંપાએ તો નક્કી જ કરી રાખ્યું હતું કે ગમે તે કોઈ ડેમોક્રેટ નોમિનેટ થાય તે ગધેડાને જ મત આપવો. ચંપા ડેમોક્રેટ પાર્ટીની મિટિંગમાં ગઈ હતી. ગરીબોને રિપબ્લિકન સફેદ હાથી ના પોસાય. અમારા ચંદુભાઈ મૂડીવાળા મૂડીવાદી વિચારસરણીના. હમેંશા હાથીને મત આપે. એ રિપબ્લિકન લંચ માણી આવ્યા. ફંડ રેઝિંગમાં પણ ઊદાર હાથે ફાળો નોંધાવ્યો.

હું ચંદુને ત્યાં પહોંચ્યો ત્યારે મંગુ એક ખૂણાંમાં બેસીને એના સેલ ફોન પર આંગળા ઠોક્યા કરતો હતો. આજે એ કોઈ કારણે મૂડમાં ન હતો. અમારા ડોક્ટર કેદારભાઈએ કરસન દાદા સાથે ગૃહપ્રવેશ કર્યો. કરસનદાદા ક્યારે કોને ત્યાં મહેમાન બની જાય તે કહેવાય નહિ. હમણાં એમનો પડાવ કેદારને ત્યાં હતો. દાદા આવતાં જ સીધા ખૂણા પર બેઠેલા મંગુ પાસે પહોંચ્યા. ‘મંગા, તારો ભાજપ ઈંટેંસિવ કેરમાં છે. થોડા સમયમાં લાઈફ સપોર્ટ પર અને પછી…રેસ્ટ ઈન પીસ.’

મંગુ એ દાદા સામે જોયું પણ નહિ.

‘રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, મહારાસ્ટ્ર, ઝારખંડ, છત્તિસગર ગયા. મુંગુ સાંભળે છે ને? તારા સાહેબ કે મોટાભાઈ હવે આવતા ઈલેક્શનમાં ડિપોઝિટ ગુમાવવાના. સાંભળે છે ને?’

મંગુએ ન તો  જવાબ આપ્યો કે ન તો દાદાની સામે જોયું. દાદાનું પણ આજે છટકેલું હતું. ‘મંગા, ગુજરાતી મોટાભાઈએ પણ પાર્ટીનું પ્રમુખ પદ ગુમાવ્યું. બધે હારે પછી છોડવું જ પડેને?’ હવે ખરેખર તો અમે જાણતા જ હતા કે ભાજપનો નિયમ હતો કે દર બે વર્ષે પાર્ટી પ્રમુખ બદલાય; પણ દાદા જૂદી રીતે મંગુને સતાવતા હતા. કોંગ્રેસમાં તો ચૂંટણીનું નાટક થાય કે ન થાય, પ્રમુખ પદ તો નહેરુ ગાંધી પરિવારનું જ. પણ મંગુએ કશો જવાબ ન આપ્યો.

‘લોકોએ ૩૭૦ તો ખમી ખાધું, હવે જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સીટીના છોકરાંઓ નાગરિકતા સંશોધન કાયદા (CAA), ક્યાંક રાષ્ટ્રીય નાગરિકતા રજિસ્ટર (NPR) સહન નહો કરે.’ દાદાને શૂર ચઢતું હતું.

 મંગુ એકદમ ઉભો થયો. ‘હા દાદા હવે તો ભાજપનો વિનાશ થવાનો, તામારા પાટવી કુંવરનો હરિનાપૂરમાં રાજ્યાભિષેક થવાનો. ચાલો આપણે નાંચીયે.’ એણે દાદાનો હાથ પકડીને દાદાને ગોળગૉળ ફેરવીને નાચવા માંડ્યું. દાદાએ કે અમે આવું ધાર્યું ન હતું. દાદા હાંફી ગયા. બરાડ્યા ‘મંગા, મારો હાથ છોડ.’

‘ના દાદા આજે તો આપણાં માટે આનંદનો અવસર છે. ભાજપની પડતી અને ભારત દેશમાં કોંગ્રેસી ખિચડી. પરચૂરણ સરકારની ચઢતી. આપણે આખી રાત ડેન્સ કરીશું’. દાદા હાંફતા હતા. ‘છોડ મને.’

છેવટે કેદારે બન્નેને છૂટા પાડ્યા. ‘અલ્યા મંગુ આજે તને શું થયું છે?’

‘આજે હું જરાયે મૂડમાં નથી. તેલ લેવા જાય ઈંડિયન પોલિટિક્સ. તમે બધા એકદમ નવરા. ચંદુએ પણ ધંધો સમેટી લીધો. આપણે બધા જ પંચોતેરની ઉપરના. હવે મારે પણ રિટાયર થવું જોઈએ. મેં મારી મોટેલ વેચવા મૂકી હતી. કોઈ ઘરાક જ નથી મળતા. એક દેશી ગયા વીકમાં તૈયાર થયો હતો તે આજે ફસકી ગયો. મારે કોઈની સાથે વાત નથી કરવી. પ્લીઝ લીવ મી એલોન. ચંપા મને બીજી પ્લેટ ઉંધિયું અને દૂધેલી આપી જા અને કરસનદાદાને ચાર મહિના જૂની વધેલી કેરેટ કેક આપ. દાદાનું મોઢું બંધ કર.’

બિચારા દાદા છોભિલા પડીને મંગુથી દૂર જઈને બેઠા. ચંપા એમને માટે ગાજરનો હલવો લઈ આવી. ‘દાદા આ વાસી નથી. આજે સવારે જ તમારે માટે બનાવો છે. દાદા અમારી સૂરતી ગેંગમાં ખરા પણ મૂળ સુરતી નહિ. અમારા સુરતને કરસનદાદા જેવા કાઠિયાવાડીઓને માત્ર બાજરાના રોટલા અને વેંગણના ઓળા સિવાય બીજામાં રસ ન પડે.

મંગુ જરા શાંત થયો હતો.

‘આ ઈંપિચમેંટની શું મોંકાણ છે? મને તો કાંઈ સમજ પડતી નથી.’ કરસન દાદાએ પુછ્યું.

‘દાદા કોંગ્રેસમાં એટલે કે લોઅર હાઉસમાં ડેમોક્રેટિક પાર્ટીની બહુમતી છે. નેન્સી પલોસી સ્પીકર છે. ડેમોક્રેટિક ૨૩૫ મેમ્બર છે જ્યારે રિપબ્લિકન ૧૯૯ છે. ટ્રંપે મળેલી સત્તાનો દુરઉપયોગ કર્યો છે. બ્રાઈડનના પુત્રની નાણાંકિય ગેરરીટીની તપાસ કરો તો અટકાવેલી મદદ ફરી ચાલુ કરવાની લાંચ આપી છે. વગેરે બંધારણીય ગેરરીતીના આએપ હેઠળ એને સત્તાપરથી દૂર કરવા ઈંપિચ કરવાનો કેસ ચાલે છે.’

‘હમણાં સેનેટમાં ટ્રંપ ઈંપિચમેન્ટ સેનેટ હિયરિંગ ચાલે છે. સુપ્રિમ કોર્ટના જજ જોન રોબર્ટ હિયરિંગના જજ છે. ડેમોક્રેટિક કોંગ્રેસમેન ના સાત મેનેજર એ પ્રોસિક્યુટર તરીકે ભાગ ભજવે છે. આ સાતના નામ છે Rep. Adam Schiff (D-Calif.), Rep. Jerrold Nadler (D-N.Y.) Rep. Hakeem Jeffries (D-N.Y.) Rep. Val Demings (D-Fla.) , Rep. Sylvia Garcia (D-Texas), Rep. Jason crow (D-Colo.), Rep. Zoe Lofgren (D-Calif.), ‘

 ‘ટ્રંપના ડિફેંસ માટે એના લોયરની ટીમ પણ મોટી છે. Pam Bondi, Pat Cipollone, Alan Dershowitz, Jane Raskin, Robert Ray, Jay Sekulow, Kenneth Starr જેવા જાણીતા લોયર્સ ટ્રંપના બચાવમાં છે. પચાસ રાજ્યના સો સેનેટરો આ કેસ નું સાંભળીને મૂલ્યાંકન કરશે. આ સો સેનેટરો એ જ્યુરર તરીકે સોગન લીધા છે. સેનેટ હિયરિંગને અંતે સેનેટરો મત આપશે. જો ૨/૩ મત મળે તો ટ્રંપનું ઈમપિચમેંટ મંજુર થશે. અત્યારે સેનેટમાં ૫૩ રિપબ્લિકન છે. ૪૫ ડેમોક્રેટ અને બે ઈનડિપેંડંટ છે. જો પાર્ટીલાઈન પર વોટિંગ થાય તો ટ્રંપની ઈંમપિચ થવાની કોઈ જ શક્યતા નથી. અત્યાર સુધી તો સેનેટરો પોતાના પક્ષને વફાદાર રહીને પક્ષના હિતમાં જ મત આપ્યો છે. જોકે આ કેસ હવે પૂર્ણાહૂતીને આરે જ છે. ટ્રંપને કાંઈ અસર થવાની નથી. ધારણાં મુજબ ૫ ફેબ્રુઆરીએ ફાયનલ વૉટિંગ થશે અને ટ્રંપ ઈમ્પિચ નહિ થાય. કેટલાક રિપ્લિકનોએ સ્વિકાર્યું છે કે ટ્રંપે અયોગ્ય રીતે સત્તાનો ઉપયોગ કર્યો છે પણ ઈંપિચેબલ ગુનો નથી કર્યો.’ ડોક્ટર કેદારે ટૂંકમાં સમજાવ્યું.

‘દાદા આટલા વર્ષોથી અમેરિકામાં પડ્યા પાથર્યા છો. એસ એસ આઈ અને મેડિકેઇડના જલસા કરો છો તો અમેરિકામાં શું બને છે તે જાણતા શીખતા રહો. અમેરિકામાં રહેતા સૌ એ આ હિયરિંગ જોવું જોઈએ. એ એક શૈક્ષણિક અનુભવ બની રહેશે.’ મંગુએ કડવો જવાબ આપ્યો. બિચારા દાદાને થયું કે આજે બોલવા જેવું જ નથી.

દાદાની વાત તો ઠીક છે પણ બધાએ જ આ જાણવા શીખવા જેવી વાત છે. મેં બે ઈમપિચમેન્ટ હિયરિંગ રેડિયો ટીવી પર સાંભળ્યા જોયા છે. પ્રેસિડંટ નિક્સનને ઈમપિચ થાય તે પહેલાં જ તેણે વોટરગેટ સ્ક્ન્ડલ કવરઅપ કેસમાં રાજીનામું આપ્યું હતું અને પ્રેસિડંટ ફોર્ડે એને પાર્ડન બક્ષી હતી.

મોનિકા લુઈંનસ્કી કેસમાં પ્રેસિડંટ બિલ ક્લિંટનને લાયીંગ અંડર ધ ઓથ પર્જરી હેઠળ ઈમપિચ કરવાનો કેશ ચાલ્યો હતો. પણ એમાં પણ ટાઈબ્રેકર વોટથી ક્લિંટન ઈમ્પિચમેન્ટમાંથી બચી ગયા હતા.

શક્ય છે કે કદાચ કોઈ રિપબ્લિકન સેનેટર મનમાં ઈચ્છતા હશે કે ટ્રંપને દૂર કરવા જોઈએ તો પણ મત તો ટ્રંપને બચાવવામાં જ કરશે. રસ માત્ર ડેમોક્રેટિક પ્રોસેસ શીખવા સમજવાનો છે.

આવી તો ઘણી વાતો થઈ. મોડી રાત્રે અમે છૂટા પડ્યા.

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

પ્રગટ તિરંગા – ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૦/

મંગુની “દેશી” પાર્ટી અને ઈમિગ્રેશન.

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

ન્યુ યર ઈવની ખાણીપીણીનો જલસો આ વર્ષે મંગુની મોટેલના નાના પાર્ટી હોલમાં રાખ્યો હતો. અમારું સુરતી મંડળ ઉપરાંત મંગુના બે ત્રણ સગાના ફેમિલીઓ પણ હતા. સાંજે છ વાગ્યાથી જ બધાએ પેટ પૂજા કરવા માંડી હતી. ખાતા પીતા મહિલા વર્ગને ખાધેલું પચાવવા માટે ગરબા-રાસનું મન થયું. બસ શરૂ થઈ ગયું.

એક બાર ચૌદ વર્ષનો પોઈરો અકળાયો. “આ બધી દેશી આનટીઓને હાઉ ટુ સેલિબ્રેટ ન્યુ યર ઈવ તેનું ભાન જ નથી.”
એની દેશી ગ્રાંડમાએ આ કોમેન્ટ સાંભળી. ‘એઈ ટેણકા, તું મોટો અમેરિકન થઈ ગયો કે બધાને દેશી કે’વા લાઈગો.’
‘હા હા આઈ એમ બોર્ન અમેરિકન. નોટ દેશી લાઈક યુ ગ્રાંડમા. સમ ડે આઈ’લ બી પ્રેસિડન્ટ.’

આ વાત તો ત્યાં જ પતી ગઈ. એ છોકરો તો સોડા લેવા આવેલો તે સોડા લઈને ચાલ્યો ગયો. અમારી વચ્ચે “દેશી” શબ્દ પર ચર્ચા ચાલી. મંગુ સોસિયલ મિડિયા પર ચરતો માણસ. એણે મારા બ્લોગમાં અને મારા ફેસબુકના સ્ટેટસમાં મારો એક આર્ટિકલ વાંચ્યો હતો. એણે કહ્યું આપણા શાસ્ત્રીજીએ એના બ્લોગમાં લખું તે જાણવા જેવું છે. એણે એના ફોન પરથી મારા બ્લોગનો આર્ટિકલનો ભાગ વાંચવા માંડ્યો. શાસ્ત્રીજી લખે છે…..

આપણે જ્યારે “દેશી” શબ્દ સાંભળીયે કે લખીએ ત્યારે આપોઆપ સમજી લઈએ છે કે દેશી એટલે અમેરિકામાં આવેલા ભારતીય વસાહતીઓ. હું જ્યારે ૧૯૭૦ માં અમેરિકા આવ્યો ત્યારે ઈંડિયનોને માટે આ દેશી શબ્દ પ્રચલિત ન હતો. લેઈટ સેવન્ટિઝમાં અને અર્લી એઇટિઝમાં જ્યારે આ શબ્દો સંભળાતા થયા ત્યારે અમને લાગતું કે આ ભારતથી અમેરિકા આવેલા આવેલા માટે એક અપમાનજનક શબ્દ છે. દેશી એટલે જાણે અભણ, ગામડિયા ઈંડિયન્સ. સમય જતાં આ શબ્દ એટલો બધો સ્વિકૃત થઈ ગયો કે પદ્મશ્રી સુધીર પરિખના વિકલી ન્યુઝ પેપરનું નામ પણ દેશી ટોક થઈ ગયું. વાહ દેશી વાહ.

“ઈંડિયન્સ” એટલે અમેરિકાની મૂળભૂત રહેવાસી પ્રજા જેને ખોટી રીતે ઈંડિયન્સ માની લેવામાં આવી હતી. હવે સાચા ઈંડિયન્સનો ભરાવો થતાં અમેરિકામાં બે જાતના ઈંડિયન્સ થયા. નેટિવ ઈંડિયન્સ કે અમેરિકન ઈંડિયન્સ અને સાઉથ એશિયન ઈંડિયન્સ એટલેકે “દેશી”

ચાલો આપણે જરા આપણાં “દેશી” ઓની જૂની વાતો જાણીએ.

ઈ.સ ૧૬૮૦માં એક ભારતીય પિતા અને આઈરિશ માતાની દીકરીને અમેરિકામાં ગુલામ તરીકે વેચવામાં આવી હતી અને તે પહેલી ભારતીય છોકરી અમેરિકામાં હતી એવું ક્યાંક વાંચ્યું કે સાંભળ્યું હતું. સત્તરસોની સદીમાં બ્રિટ્શ
કોલોનિયલ કન્ટ્રીઝ માંથી ગોરા અંગ્રેજોએ આફ્રિકા અને દક્ષિણ અમેર્રિકા, કેરેબીયન દેશોમાંથી કાળા કે બ્રાઉન લોકોને અમેરિકા ગુલામો તરીકે લાવવામાં આવ્યા તેની સાથે જ ભારતમાંથી પણ અનેક ગરીબ, અભણ લોકોને ગુલામ તરીકે લાવવામાં આવ્યા હતા.

૧૭૯૦ના નેચરલાઈઝેશનના કાયદા પ્રમાણે માત્ર ગોરાઓને જ સિટિઝનશીપ આપવામાં આવતી હતી. કાળા કે
એશિયનોને સિટિઝનશીપમાંથી બાકાત રખાયા હતાં. તે સમયે કાળા અને એશિયનોએ મને કે કમને માત્ર શારીરિક નહિ પણ માનસિક ગુલામી પણ સ્વિકારી લીધી હતી.

ભારતમાં પણ ઐતિહાસિક રીતે આપણે ઊચા, ગોરાની માનસિક ગુલામી સ્વિકારતા જ રહ્યા છે. (કેટલાક લોકો
નહેરૂજીની પ્રતિભાને ગોરી ચામડી પ્રત્યેનો પૂજ્યભાવ જ સમજે છે) ચાલો આડી વાતને બદલે અમેરિકન વ્હાઈટ
સુપ્રિમસી અને રેસિયલ ડિસ્ક્રિમિનેશનની સાથે ઈમિગ્રેશનની વાતમાં આગળ વધીયે.

એક એક્ષ્પર્ટના નોંધ્યા મુજબ ૧૮૨૦ થી ૧૯૦૦ એટલે કે એ આઠ દાયકા દર્મ્યાન માત્ર ૭૧૬ ભારતીયો હતા.
કેટલાક એના કરતાં વધારે હતાં એવું માને છે. મોટાભાગના શીખ પંજાબીઓ કેનેડાના બ્રિટિશ કોલ્મ્બિયામાં
રેશિયલ ડિસ્ક્રિમિનેશન અને ગોરાઓના ત્રાસથી અમેરિકામાં આવ્યાં હતાં. તેઓ વોશિન્ગટન, ઓરાગોન,
કેલિફોર્નિયા સ્ટેટમાં ખેતરોમા, રેલરોડ કંપનીમાં કે ફેકટરીઓમાં કામ કરતાં હતાં.

૧૯૦7-૮ દરમ્યાન અમેરિકામાં પણ ગોરાઓની અદેખાઈ વધી ગઈ. સસ્તા દેશી મજુરોની સ્પર્ધાએ તોફાનનું
સ્વરૂપ પકડ્યું અને એશિયન ઈમિગ્રાંટસના હક્કો પર અંકુશ અને કાપ મુકાયો. એઓ જમીન ખરીદી માલીકી હક્ક
ભોગવી ન શકે એવા કાયદા ઘડાયા. શીખ અને બીજા એશિયન ઈમિગ્રાંટ જેઓએ વ્હાઈટ સ્ત્રીઓ સાથે લગ્ન
કર્યા હતા તેઓના યુ.એસ. બોર્ન છોકરાંઓના નામે જમીન અને મિલ્કતો ખરીદવાનું શરૂ કર્યુ તોકેટલાક રાજ્યોમાં,
એન્ટી મિસગેઝનેશન કાયદાએ ભારતીય પુરુષો માટે સફેદ મહિલાઓ સાથે લગ્ન કરવું ગેરકાયદેસર બનાવ્યું હતું.
તે અરસામાં ઘણા ભારતીય પુરુષો, ખાસ કરીને પંજાબી પુરુષો, હિસ્પેનિક સ્ત્રીઓને પરણ્યા હતા.

૧૯૧૦ની આસપાસમાં ભારતિય મૂળના પારસીબાવા ભીખાજી બલસારા પહેલા જાણીતા દેશી અમેરિકાના
નેચર્લાઈઝ્ડ સિટિઝન થયા. ખરેખર એમને ભરતના ગણવાને બદલે ગોરા પર્સિયન નોન હિંદુ ગણવામાં આવ્યા
હતાં. ૧૯૧૩ અને ૧૯૨૩ની વચ્ચે કોકેઝિઅન મનાતા લગભગ ૧૦૦ જેટલાં ભારતના લોકોને નાગરિક્તા
આપવામાં આવી હતી. પાછળથી ગોરી અમેરિકન પ્રજાને એમાં વાંધો પડ્યો. કહે કે આ બધા પ્યોર ધોળીયાઓ
કોકેઝિયન નથી. ગોરિયાઓ સાથે કોઈ સાંસ્કૃતિક સરખા પણું નથી. આપણી મહાનતા સાથે એમને ભેળવવા
યોગ્ય નથી.

બસ ઘણાનું અપાયલું નાગરિત્વ છીનવાઈ ગયું. સિટિઝનશીપ ન મળે મિલ્કત ન ખરીદાય માત્ર મજુર તરીકે જ
રહેવાનું. મૂળ આવનાર વસાહતીઓ પુરુષો હતા અને તેમના અમેરિકન સ્ત્રીઓ સાથેના લગ્નો પર પણ અંકુશ
અવી ગયો હતો એટલે હજારો ભારતીઓ ભારત પાછા ફર્યા. જેમની પાસે પાછા જવા માટે પણ સાધન સગવડ
ન હતા તેઓ હતાસામાં જીવતાં રહ્યા.આ વા જ એક વસાહતી વૈશોદાસ બગાઇએ હતાશામાં આત્મહત્યા કરી હતી.તો બીજી બાજુ એક અંદાજ મુજબ 1920 થી 1935 ની વચ્ચે લગભગ 1,800 થી 2,000 ભારતીય વસાહતીઓ ગેરકાયદેસર રીતે યુ.એસ.માં પ્રવેશ્યા હતાં

૧૯૪૩માં પ્રેસિડંટ રૂઝવેલ્ટે ભારતીઓ પ્રતિ થતા ડિસ્ક્રિમીનલ દૂરકરવાના બીલને સમર્થન આપ્યું અને
૧૯૪૬માં પ્રેસિડન્ટ ટ્રૂમેને ભારતીઓને ઇમિગ્રાંટ તરીકે અમેરિકામાં આવવાનો અને કાયદા મુજબ સિટીઝન
થવાનો અધિકાર આપતા કાયદા પર સહિ કરી. પછીતો ૧૯૫૬માં દિલિપસિંહ સાઉદ કેલિફોરનિયામાંથી હાઉસ
ઓફ કોંગ્રેસમાં ચૂટાયા અને બીજી અને ત્રીજી ટર્મમાં પણ ચૂટાંતા રહ્યા. દિલિપસિંહ કોંગ્રેસમેન તરીકે પહેલા
ઈંડિયન અને એશિયન હતા.

પછીતો પચાસ અને સાઠના દાયકામાં ભારત ઉપરાંત એશિયાના દેશોમાંથી ઘણાં અમેરિકામાં આવવા લાગ્યા.
દરેક દેશ માટે ક્વોટા સિસ્ટિમ પ્રમાણે ઇમિગ્રાંટ આવતા થયા. ઈસ્ટ્કોસ્ટમાં ભારતીયોની વસ્તી પ્રસરવા માંડી.
હવે મજુરી માટે આવતાં ઈંડિયન્સને બદલે ભણવા અને સ્થાયી થવા માટે આવતા લોકો વધવા માંડ્યા.
૧૯૬૫માં પ્રેસિડંટ લિન્ડન બી જોનસને ક્વોટા સિસ્ટિમ નાબુદ કરી અને લાયકાતના ધોરણે વોલિફાઈડ લોકોને
વિઝા આપવા શરૂ કર્યા.

આ કાયદાનો લાભ આપણા ગુજરાતીઓએ સરસ રીતે ઉઠાવ્યો. જેઓ ભણવા આવ્યા હતા એમની પાસે
ઈડિયાની ડિગ્રી તો હતી જ અને અહિનું ભણતર હતું. તેઓએ સહેલાઈથી ગ્રીન કાર્ડ (કાયદેસરના એલિયન કાર્ડ
મેળવ્યા).

લગભગ તે જ અરસામાં ઈંગ્લેંડમાં પણ એજ્યુકેટેડ ઈન્જીનિયર્સ અને સાઈન્ટિસ્ટને લેબર સર્ટિફિકેશન વિઝા
આપવાનું શરૂ કર્યું હતું. મને પાંચવર્ષ કરતાં વધુ ઈંડસ્ટ્રિઅલ લેબનો અનુભવ હતો. મેં કોઈ ગંભીરતા વગર અરજી
કરી. વિઝા મળી ગયા. બસ ગરીબ બ્રાહ્મણને ફરવા મળશે એ લોભથી ઈંગ્લંડ પહોંચી ગયો. સદ્ભાગ્યે બ્રિટિશ
રેલ્વેની રિસર્ચ લેબમાં નોકરી પણ મળી ગઈ. એડવાન્સ સ્પેક્ટ્રોસ્કોપીનો કોર્ષ પણ કરી લીધો. બે વર્ષમાં યુરોપમાં
પણ મફત ફરી લીધું.

બધા યુકેના મિત્રો અમેરિકા જવા માંડ્યા. મારે તો યુકે માં પણ કોઈ સગા નહિ અને અમેરિકામાં પણ કોઇ નહિ.
સુરત છોડ્યા પછી બધું જ સરખું ભારત અને ઈંગ્લેંડનો અનુભવ કામ લાગ્યો. તો હમ ચલે અમેરિકા. ૧૯૭૦માં
અમેરિકા આવ્યો.

તે સમયે એંપ્લોયમેંટ માટે પાંચ કેટેગરીના વિઝા હતા.
Professional preferences
The Immigration and Naturalization Act of 1965 and subsequent legislation
established professional preference categories for individuals seeking visas.
These categories are listed below in descending order, which the highest
preference category listed first: [1] [6]
1. "Persons of extraordinary ability" in the arts, sciences, education,
business, or athletics
2. Individuals holding advanced degrees or possessing "exceptional abilities
in the arts, science, or business"
3. Skilled workers with a minimum of two years of training or experience;
unskilled laborers for permanent positions

4. Other special classes of immigrants, including religious workers,
employees of U.S. foreign services posts, and former U.S. government
employees
5. Individuals investing between $500,000 and $1 million "in a job-creating
enterprise that employs at least 10 full-time U.S. workers"

હું અને મારા મોટાભાગના મિત્ર સેકંડ અને થર્ડ પ્રેફરન્સ કેટેગરીના લાભ લઈને અમેરિકામાં સ્થાયી થયા છીએ.
પછી અમારા સગા આવ્યા, સગાના સગાઓ આવ્યા અને તેના સગાઓ આવ્યા જેમને અમે નથી ઓળખતા
અને તેઓ અમને નથી ઓળખતાં એ સૌ સૌના પ્યારા “દેશીઓ” ભલે દેશી કહેવાતા હોય પણ એઓ દેશી નથી.
અમારા કરતાં વધુ કુશળ, એજ્યુકેટેડ અને વધુ સમૃદ્ધ છે.

આ પોસ્ટ વાંચતા સહેલાઈથી એક અનુમાન પર આવી શકાય કે અમેરિકામાં કલર અને રેસિયલ ડિસ્ક્રિમિનલ હતું
જ અને કાયદાથી એ અંકુશમાં આવ્યું છે. એમ તો ન જ કહી શકાય કે એ સંપૂર્ણ નાબુદ થઈ ગયું છે. શૈક્ષણિક રીતે, આર્થિક રીતે ભારતથી આવેલા સ્થાનિક પ્રજા કરતાં ચઢિયાતા સાબિત થયા છે. ગોરા અને કાળાની ઈર્ષ્યાનો
ભોગ બનાય એ પણ શક્યતાઓ તો ખરી જ. પહેલી પેઢી હજુ મુક્ત રીતે સ્થાનિક પ્રહા સાથે ભળી શ્ક્યા નથી.
બીજી પેઢી ને એ ક્ષોભ નથી. માત્ર મૈત્રી સંબંધ જ નહિ; લગ્ન સંબંધ પણ બંધાવા લાગ્યા છે.

મંગુએ વાંચવાનું પુરું કર્યું. પેલા છોકરાની વાતમાં એક તથ્યતો હતું જ. જ્યાંસુધી પ્લેઇન ભરાઈને આવતા રહેશે ત્યાં સુધી પહેલી અને બીજી પેઢીના ભારતીયો દેશી જ રહેવાના અને દેશી જ કહેવાવાના. અમે બધા પહેલી પેઢીના દેશીઓ જ છીએ. ન્યુ યર ઈવની પાર્ટિમાં પણ રગડા પેટિસ કે ઘારી દૂધપાક ખાવાના અને ગરબા પણ ગાવાના જ.
પછી તો ગરબા, રાસ, ભાંગડા, ડેન્સ, અને ખરેખર ૨૦૨૦ની શરૂઆત થતાં જ શેંપેઈંજના ચીયર્સથી દેશી પાર્ટી  મેરિકન પાર્ટી થઈ ગઈ.

પ્રવીણ શાસ્ત્રી
તિરંગા જાન્યુઆરી ૨૦૨૦.

ચંદુ ચાવાલા અને જગો જોષી

ચંદુ ચાવાલા અને જગો જોષી

          ‘શાસ્ત્રીજી, ચંદુનું પાછું છટક્યું છે.’ અમારા સુરતી બડી, મંગુ મોટેલનો ફોન આવ્યો. ‘હોસ્પિટલમાં પડ્યો પડ્યો લવારે ચઢ્યો છે. સાલાને પાછો ઠેકાણે લાવવો પડશે. છોકરાંઓ બધા વિખેરાઈ ગયાં અને મસમોટા ઘરમાં બે એકલાં એટલે ચંપા આમ પણ મુંઝાય છે; અને તેમાં ચાવાલો નવા નવા ગતકડા કાઢ્યા કરે અને ચંપાને દ;ખી કર્યા કરે છે.’

          ‘પણ વાત શું છે?’

          ‘તે તો મને યે ખબર નથી. હોસ્પિટલ જઈશું એટલે ખબર પડશે. હું લેવા આવું છું. આપણે સાથે જઈએ.’

          ગ્લુકોમાની સર્જરી પછી શક્ય હોય ત્યાં સુધી હું રાત્રે ડ્રાઈવ કરવાનું ટાળું છું. અમારો મંગો બે ત્રણ પેગ ચઢાવીને પણ સોબર રહી શકે. પણ મને એની સાથે આવવા જવાનું હોય તો ચિંતા રહે. એક સમય એવો હતો કે અમારા ગ્રુપમાં પાર્ટીમાં જવા આવવાનું હોય ત્યારે હું ડેઝિગ્નેટેડ ડ્રાઈવર રહેતો. પણ આ કંઈ પાર્ટીમાં જવાનું ન હતું. એ દશમિનિટમાં આવી પહોંચ્યો.

          અમે હોસ્પિટલ પહોંચ્યા ત્યારે કાર્ડિયાક કેર વિંગમાં ભાઈ સાહેબ પ્રાઈવેટ રૂમમાં  બેસીને ગીતા વાંચી રહ્યા હતા. અમારા સદાય છન્નુવર્ષીય કરસનદાદા હોસ્પિટલ રિક્લાયનર ચેર પર બેસીને ઘોરતા હતાં. પાસે ખાલી ડિસમાં ગાજરના હલવાનો ન ખવાયલો શેષ ભાગ પડ્યો હતો. અને એક બીજી ચેર પર ચંપા સેલફોન પર કોઈ ગુજરાતી કૉમૅડી નાટક જોતી હતી. અમે બન્ને ગયાં એટલે ચંપાએ સેલ ફોન બાજુ પર મુક્યો.

          ‘આવો પ્રવીણભાઈ, આવો મંગુભાઈ’. અમે ખુરશી ચંદુના બેડ પાસે ખેંચીને બેઠા. ચંદુએ અમારી સામે જોયા વગર ગીતા પઠન ચાલુ રાખ્યું. ચંદુ મારા કરતાં બે વર્ષ નાનો, પણ હું બધાને જ માન પુર્વક સંબોધું. અમારા મંગુ અને ચંદુમાં એવો વિવેક નહિ. અમે બધા પંચોતેર પ્લસના સિનીયર્સ. પણ ભેગા મળીયે અને નાનેરા હાજર ના હોય તો મંગુ ગધા પચ્ચીસીમાં આવી જાય.

          ‘ચંદુ કેમ છે? રામ નામ સત્ય હૈ કરતાં કરતાં અશ્વનિકુમારની તૈયારીતો નથીને?’ ચંદુએ જવાબ ન આપ્યો અને અમારા તરફ જોયા વગર ગીતા અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો. કરસનદાદા જાગી ગયા. મંગુ સામે મોમાંનું ચોખટું હાલતું દેખાય એ રીતે મંગુ સામે દાંત પીસીને બોલ્યા કે ‘મંગા, ગધેડા, બુદ્ધિના બારદાન તું હોસ્પિટલમાં છે. બોલવાનું ભાન રાખ. ચંદુના હાર્ટપર ખોટી અસર થાય એટલું ભાન નથી?’

          મેં પુછ્યું ‘ચંપા, ચંદુભાઈને શું થયું? શું પ્રોબ્લેમ છે?’

          ‘કશો પ્રોબ્લેમ નથી. એનામાં જગો કાણીયો ભરાયો છે.’

‘જગો કાણીયો?’ અમારા બન્નેના મોંમાંથી પ્રશ્ન સરી પડ્યો. અમારા મહોલ્લામાં હરિશંકર મા’રાજનો દીકરો જગદિશ કાણો ન હતો, પણ બિચારાની ડાબી આંખ જરા વધારે ફરક્યા કરતી. છોકરી સામે નિર્દોષ ભાવે જૂએ તો પણ આંખ મારતો હોય એવું જ લાગે. એ પંદર સોળ વર્ષનો હતો ત્યારે ચંપાની જાડી બેન ભદ્રા પર લવ લેટર લખેલો. ભદ્રાભદ્દી તો સીધી હરિશંકર કાકા પાસે પહોંચી. ‘કાકા, આ તમારા કાણીયાને મારી સાથે પરણવું છે. હું તૈયાર છું. ક્યારે માંડવો બંધાવીએ?’

હરિશંકર મા’રાજ પવિત્ર બ્રાહ્મણ અને ભદ્રા-ચંપા–ચંદુ બધા મોઢ ઘાંચી, ૧૯૫૫ની આસપાસનો સમય. ન્યાત જાતની વાતમાં બાંધછોડ નહિ. બિચારા જગદિશનું આવી બન્યું. મા’રાજે જગદિશને બરાબર ખોખરો કર્યો. અમે બધા છોકરા છોકરીઓ ઓટલા પરથી જગદીશની ધોલાઈની મજા માણતા હતાં, બસ તે દિવસથી અમારા મહોલ્લામાં જગદીશ જોષી જગો કાણીયો થઈ ગયો.  મોટો થયો પણ આંખને કારણે કોઈ કન્યા મળી નહિ. બિચારાને યજમાન વૃત્તિ પણ આવડી નહિ. એ પણ સહેલું નથી. શ્લોક  કંઠસ્થ કરવા પડે. વિધી રીતિઓ જાણવી પડે. હજારવાર ઊઠ બેસ કરવું પડે. એમાં એનું કામ નહિ. જોષી અટક વટાવી ખાવાનો આઈડિયા એને ફળ્યો. ગ્રહ દશા, ખરા ખોટા વીટીંના નંગો, હસ્તવિદ્યા, અંકવિદ્યાની ઠોકાઠોક કરવા માંડી. ઘરની બહાર એસ્ટ્રોલોજર રાજગુરુ જગદિશચંદ્ર જોષીનું બોર્ડ લટકતું થઈ ગયું હતું,

‘જગો કાંણીયો?’ એ ક્યારે આવ્યો અને ક્યારે ગયો? અમને ખબર જ ના પડી.

‘હા, એ  બે મહિના પહેલાં અમેરિકા આવ્યો હતો. એ પેલા પ્રેમ જ્યોતિષની જેમ જ ઈંડિયામાં ધંધો કરતો હતો.  અમારે ત્યાં ત્રણ દિવસ રહી ગયો. તમને બધાને મળવું હતું પણ એની પાસે સમય ન હતો. જવાની આગલી રાત્રે અમે બેઠા હતા અને ચંદુએ એને હાથ બતાવ્યો. એણે માથૂ ધુણાવ્યું. દોસ્ત ચંદુ, ગીતાનું અધ્યન કર, એમાં જ તારું કલ્યાણ છે. જગો જ્યારે કોઈનો હાથ જૂએ ત્યારે ભલે પેન્ટ શર્ટ પહેર્યા હોય પણ માથા પર જરીકસબવાળી પાધડી પહેરીને જ ભવિષ્ય ફળ અને એનું નિદાન કરે. પછી એ ડોસાએ મારો હાથ જોયો.

મને કહે ‘ચંપાવતિ, હિમ્મત રાખજો. આવી પડે તે સહન કરવાની શક્તિ મળે એ માટે હનુમાન ચાલીસાનો પાઠ દિવસમાં ચાલીસ વખત કરજો?’

મેં પુછ્યું મને કાંઈ પ્રોબ્લેમ છે?  ગ્રહદશામાં વાંધો છે?

‘તો કહે કે તારા મંગળ પર શનીની દૃષ્ટિ છે. શુક્ર વંકાયલો છે. વચ્ચેના ગુરુ અને બુધ ક્રોધિત છે. આબધું થવાનું કારણ તમારા લગ્ન શ્રાદ્ધ પક્ષમાં થયા છે. નક્ષત્ર અને ગ્રહની રિએરેંજમેંટ કરવાનું ખર્ચાળ છે કદાચ એકાવન હજાર ડોલર કે એનાથી પણ વધુ ખર્ચ થાય. પણ હવે આ ઉમ્મરે એવો ખર્ચ કરવાની શી જરૂર? ભગવાન પર છોડી દઈ એના શરણે જવું.’

ચંદુએ અકળાઈને કહ્યું કે ‘જગલા સીધું ભસ ને! ચંપાને શું પ્રોબ્લેમ છે?’

‘જગલાએ કહ્યું, ચંપાને બહુ મોટો પ્રોબ્લેમ છે. એક મહિના પછી એને વૈધવ્ય આવવાનું છે. પણ ચંદુ તારે સ્ટાર રિએરેંજમેંટ કરવા અડધોલાખ ડોલર ખરચવાની જરૂર નથી આપણે બધા જ  ઘરડા થયા છે. વહેલા મોડા જવાનું જ છે. હજુ એક મહિનાનો સમય છે. કાશી જા. ગીતા વાંચતા વાંચતા દેહને કાશીમાં જ મણિકર્ણિકા ઘાટ પર ભસ્મ થવા દે. હવે ચંપાવતીની બહેન ભદ્રાવતી પણ નથી રહ્યાં. જરૂર પડશે તો હું અમેરિકા આવીને ચંપાવતીની કાળજી રાખીશ. તમે જરા પણ ચંપાવતીની ચિંતા કરશો નહિ. તે વખતે તો અમે હસી કાઢ્યું. એ વાતને બે મહિના થઈ ગયા.’

‘ગઈ કાલે તમારો દોસ્ત કહે મને છાતીમાં દુખે છે. જગા કાણીયાનું ભવિષ્ય સાચું પડવાનું. તું ગંગાસ્વરૂપ થઈ જવાની. મારે પહેલાં સુરત જવું છે, પછી ત્યાંથી હરદ્વાર અને પછી કાશીમાં મરવું છે. તારે આવવાની જરૂર નથી’

‘મેં પુછ્યું ક્યાં દુઃખે છે તો કહે કે આમ તો જમણી બાજુ દુખે છે પણ કદાચ ડાબી બાજુ પણ દુઃખ માડે તો? એના કહ્યા પ્રમાણે એક મહિનામાં નહિ તો કદાચ બે મહિના પછી મરી જવાનો. મારે મારી જાતનું કલ્યાણ કરવું છે. ઈંડિયા જઈને પહેલાં સુરતનું જમણ માણવું છે. પછી હરદ્વારમાં પવિત્ર થઈને મોદીજીના મત વિસ્તાર કાશીમાં જઈને દેહ પાડવો છે. ગીતાનો બીજો અધ્યાય મોઢે કરવામાં લાગી પડ્યો છે.’

‘હું એને ER માં લઈ આવી. કેદારભાઈને ફોન કર્યો. કાર્ડિયોગ્રામ ઓકે. ઈકોકાર્ડિયોગ્રામ ઓકે. સ્ટ્રેટ ટેસ્ટ ઓકે એરે એંજીઓગ્રામ પણ ઓકે. બ્લડ ટેસ્ટ ઘોડા જેવો. પણ ભેજું માંદલું બકરુ જેવું. કેદારભાઈએ પણ બધા રેકોર્ડ જોઈને કહ્યું કે એનામાં કોઈ જ વાંધો નથી. ફેફસા પેટ બધું પરફેક્ટ છે.’

અમે વાત કરતાં હતાં ત્યાં કેદાર આવી પહોંચ્યો. કેદારે કહ્યું ‘મિસ્ટર ચંદ્રકાંત ચાવાલા હવે એક કલાકમાં રૂમ ખાલી કરવાનો છે. આપશ્રીને હવે કશું ચેક કરવાનું બાકી નથી. યુ આર પર્ફેક્ટ. ક્રિસમસ અને ન્યુ યરની ઉજવણીની તૈયારી કરવા માંડો.’

‘ના, હવે ક્રિસ્મસ નહિ, ન્યુ યર પણ નહિ. મારી પાસે એટલો સમય નથી. તમે સૌ ચંપાનું ધ્યાન રાખજો. હું કાલે જ ટિકિટ બુક કરાઉં છું. છોકરાંઓને કહેવાની જરૂર નથી. મારું બારમું, તેરમું ભવ્ય રીતે ઉજવજો. આ શાસ્ત્રી તો ચિકણો કંજુશ છે. એ પૈસા ખરચવાનું આવે ત્યારે સગવડિયો રેશનાલિસ્ટ થઈ જાય છે. એણે તો એના પોઈરાઓને કહી દીધું છે કે મરણ વખતે અને મરણ પછી શ્રાદ્ધની કોઈ ક્રિયા કરવી નહીં. પણ તમે બધા મારું મરણ સાર્થક થાય એ માટે ભવ્ય રીતે બારમું તેરમું કરજો’. ચંદુના લવારા ચાલતા હતા.

નર્સ આવીને એક એંક્ઝાઇટીનું ઈંજેક્શન ઠોકી ગઈ. એ જરા શાંત થયો. અમે બધા વત કરતાં હતાં.

કેદાર કહે ‘ચંદુને તો જગો જોષી મરવાની વાત કહી ગયો; પણ ખરેખર તો જેને કેન્સર જેવી બિમારી હોય તેણે પણ નિરાશ થયા વગર પોઝિટિવ અભિગમ રાખવો જોઈએ. છે તે સુખ ભોગવી લેવું જોઈએ. મેં એક કે બે વર્ષ પહેલાં એક અડધા કલાકની સરસ ફિલ્મ જોઈ હતી. એમાં આ ચંદુભાઈ કહે તેવી જ વાત હતી. સુરતનું જમણ અને કાશીનું મરણ.

ચંદુ જરા સ્વસ્થ થયો હતો. ‘ડોક્ટર એ કઈ ફિલ્મ હતી? યુ ટ્યૂબ પર છે?’

‘હા, છે. ફિલ્મનું નામ “મુંબઈ વારાણસી એક્સપ્રેસ.” આરતિ ચાબ્રિઆની  માત્ર અડધા કલાકની જ સરસ ટૂંકી ફિલ્મ છે.’

‘સુરતનું જમણ અને કાશીનું મરણ’ મેળવનાર માણસ નસીબદાર ગણાય છે. આ ફિલ્મમાં જાણીતા કલાકાર દર્શન જરીવાળાએ એક એવા ધનાઢ્ય ઉદ્યોગપતિ – કૃષ્ણકાંત ઝુનઝુનવાલાનું પાત્ર નિભાવ્યું છે, જે કેન્સરનો ભોગ બન્યા બાદ સઘળી મોહ–માયા–સંપત્તિ છોડીને જીવનનો બાકી બચેલો છેલ્લો એક મહિનો કાશીમાં વિતાવવાનું નક્કી કરે છે. કુટુંબ–સમાજ–સંપત્તિ છોડીને મૃત્યુ સમયે એકલા રહેવા અને જાતને થોડો સમય આપવા ઇચ્છતા કૃષ્ણકાંત મુંબઈ વારાણસી એક્ષ્પ્રેસ ટ્રેઇનમાં દાખલ થાય છે. જિન્દાદીલ સુરતી સહમુસાફર કાશી જતા ડિપ્રેસ કૃષ્ણકાંતને ચા, થેપલા અને ભેળનો આગ્રહ કરે છે અને સુરત ઉતરી જતાં પહેલાં સુરતનું જમણ અને કાશીના મરણનો જળવો સંદેશ આપી જાય છે.’

કૃષ્ણકાંતને કાશી પહોંચ્યા બાદ રફીક રીક્ષાવાળો સહિતના એવા કેટલાક મિત્રો મળે છે જેઓ સમાજના સાવ જુદા વર્ગમાંથી આવે છે, કૃષ્ણકાંતને એ બધા સાથે લાગણીના સંબંધ બંધાય છે. મ્રત્યુ થોડા દિવસો જ દૂર છે ત્યારે કૃષ્ણકાંત એ વાસ્તવિકતા સ્વીકારીને કાશીમાં નવા બનેલા આ મિત્રો સાથે આનંદથી જીવવાનું શરુ કરે છે.

અહીં એની તબિયત પણ આશ્ચર્યજનક રીતે સુધરવા માંડે છે. એક દિવસ જ્યારે એને ખબર પડે છે કે પોતે ઘર છોડ્યું એ પછી પુત્રો વચ્ચે ઝગડો વધી પડ્યો છે અને કંપની મુશ્કેલીમાં છે, ત્યારે કૃષ્ણકાંતને ફરી પાછી સંસારની માયા વીંટળાઈ વડે છે. અને તે કાશી છોડીને પાછા મુંબઈ ફરવાનું નક્કી કરે છે.

આ પ્રવાસ એનો આખરી પ્રવાસ સાબિત થાય છે. કાશીના મરણની સાથે એને સુરતી પ્રવાસીએ કરેલી સુરતના જમણની વાત યાદ આવે છે. એ ટ્રેઈનમાંથી સુરત સ્ટેશન પર ઉતરી સાસુમાની હોટલ તરફ જવા જાય છે અને એને એક્સિડંટ થાય છે અને મૃત્યુ થાય છે.

અહી જોવાની વાત એ છે કે જ્યાં સુધી કૃષ્ણકાંતે પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરેલો, ત્યાં સુધી એની તબિયત સુધરતી ગઈ. પરંતુ જેવી એના મનમાં પુત્ર અને કંપની માટે મમતા જાગી ઉઠી, કે તરત એક અકસ્માતમાં એનો ભોગ લેવાઈ ગયો. એનું

બીજું ઈંટરપ્રિટેશન એમ પણ કરી શકાય કે કાશીનું જીવન અને સુરતનું મરણ.

આ ફિલ્મમાં કાશીની મરણ ઈકોનોમી પણ જાણવા મળે છે. મણીકર્ણિકા ઘાટ પર રોજની ૩૦૦ ચિતાઓ બળે છે. એક ચિતાના ૫૦૦૦ રૂપિયાનો ખર્ચ આવે છે. અને તેનો ઈજારો તિર્થ ગોરનો હોય છે.

દોસ્ત હું પણ બ્રાહ્મણ છું. શાસ્ત્રી પણ બ્રાહ્મણ છે. પણ અમે જ્યોતિષમાં માનતા નથી. તેમાં પણ પૈસા લઈને આકાશના ગ્રહોની રિએરેન્જમેંટની વાત કરતા જગા જોષી જેવાની વાતમાં ભેરવાઈને મરવાના ભયે જિંદગીના માર્ગો બદલીને ગાંડાવેડા કરવાની જરૂર નથી. ચંદુભાઈ મોત બધાને જ આવવાનું છે. જાતસ્ય હિ ધ્રુવોર્મૃત્યુ. ભલે ગીતા વાંચો પણ ડિપ્રેશ ના થાઓ. ઉલટા સબળ બનો.

ઓકે ઓકે ડોક્ટર નો લેક્ચર. મારે સુરત નથી જવું. હરદ્વાર અને કાશી પણ નથી જવું. હું એટલાંટિક સીટીમાં ચાર ઓસન ફ્રંટ રૂમ બુક કરાઉં છું. આપણે બધા ક્રિસમસ અને ન્યુયર ત્યાં ઉજવીશું. આજે ઘેર જતાં પહેલાં એકાદ ઈટાલિયન ડાઈનરમાં ડિનર લઈશું હજુ મરવાની વાર છે.

અને અમે ડિનર લઈને છૂટા પડ્યા. લાઈફ જીવવા અને જલ્સા કરવા જ છે. 

000000

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

“તિરંગા” ડિસેંબર ૨૦૧૯.

ચંદુની ગુગલી માસી – હળવી વાતો

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

ચંદુની ગુગલી માસી

‘શાસ્ત્રીજી આવતી કાલે સાંજે ગેટ ટુ ગેધર રાખ્યું છે. ગાંડાઓનું સંમેલન છે આવી રહેજો.’  અમારા ચંદુની ધર્મપત્ની ચંપાનો ફોન આવ્યો.

‘ગાંડાઓના ગામમાં મારું શું કામ? મને યે તું ગાંડો ગણે છે?’

‘ના ના પ્રવીણભાઈ, અમારા ઘરમાં બધા ચસ્કેલ ભેગા થવાના છે. આતો તમને તમારા આર્ટિકલ માટે સબ્જેક્ટ મળે એટલે કહું છું. એડવાન્સ ઇન્ફોર્મેશન.’

મોટેભાગે ઈન્વિટેશન ચંદુનું જ હોય પણ હમણાં હમણાં નવરા ચંદુના તૂત વધ્યા હતાં અને ચંપા જ અમને બધાને એક કે બીજા બહાને બોલાવતી હતી.. અમે બધા નાનપણથી જ સુરતના એક મહોલ્લામાં મોટા થયેલા, અમારી બ્રાહ્મણ વાણીયા દેસાઈની શેરીની પાછળ જ ઘાંચી શેરી. એમાં બે ત્રણ મોટા કુટુંબના વીશ પચ્ચીસ ઘરો. બધા જ માલદાર વેપારીઓ. તેમાંથી અડધા ભાગના મેટ્રીક ફેઇલ અને અડધા ખૂબ ભણેલા. અમારા ચંદુભાઈ કેમિસ્ટ્રીમાં M.Sc. ગોલ્ડ મેડાલિસ્ટ. પણ ભણવા ખાતર જ ભણેલા; ડિગ્રી મળ્યા પછી જૂની ચાની પેટીમાં બધા ચોપડા મૂકાઈ ગયેલા અને વેપારમાં પડી ગયેલા. મારે ઘણાં કુટુંબો સાથે ઘરોબો. ઘાંચી એટલે મસ્તાની કોમ. જાહેરમાં ખૂબ લડે ઝગડે અને અંદરથી એકના એક. સવારે માથાં ફોડવાની વાત કરે અને રાત્રે સાથે બેસીને બાટલી પણ પીએ. ઘરમાં બૈરાં લડતા હોય અને બહાર ઓટલા પર માટિડા તીન પત્તી પણ રમતાં હોય.

‘શાસ્ત્રીભાઈ, એક વીકથી ગુગલી આવી છે. બે દિવસ પછી જવાની છે. તમને પણ યાદ કરતી હતી.’

ગુગલી, ચંદુની દૂરની માસી થતી હતી. ઉંમરમાં ચંદુ કરતાં એક બે વર્ષ નાની પણ ખુબ ચંચળ અને ચાલાક. હોંશીયાર પણ ખરી. તોફાની પણ એટલી જ. બધા છોકરાઓ સાથે ગુંડાગીરી કરી જાણે. એનું મૂળ નામ તો ગાર્ગી પણ એ નામ એને પોતાને પણ યાદ હશે કે કેમ એ એક સવાલ છે. અમે મહોલ્લામાં બોલબેટ રમતા. (ક્રિકેટ શબ્દ ના બોલાય – ક્રિકેટનું અપમાન થાય). ગુગલી ઓટલા પર બેઠી હોય અને કોઈ ફટકો મારે અને એના ઓટલા પાસે બોલ જાય તો કૂદીને કેચ કરી લે. એ રમતી હોય કે ન રમતી હોય તો પણ પેલો આઉટ ગણાય. બોલ એના હાથમાં આવે તો એ સ્ટાંપ પર એવી રીતે મારે કે બેટ્સમેનના બે પગ વચ્ચેથી પણ સ્ટાંપને ઉડાવી છે. ગમે ત્યારે છોકરાઓ વચ્ચે ઘૂસી જાય. બેટ ખૂચવીને બેટિંગ કરવા માડે. તે વખતે અમને કાંઈ “ઓફ સ્પિન” કે “દૂસરા” બોલિંગનું ભાન ન હતું પણ કોમેન્ટ્રી સાંભળતાં અમે ગુગલી શબ્દ સાંભળેલો. રમતમાં ને રમતમાં ચંદુએ એનું નામ ગુગલીમાસી પાડી દીધેલું. પછી તો એનું નામ જ ગાર્ગીને બદલે ગુગલી થઈ ગયેલું.

મહોલ્લાના જ ગુણવંતભાઈ સાથે અમારી ગુગલીના લગ્ન થયેલા. ગુણવંતભાઈ ખુબ જ શાંત, ઠરેલ અને વ્યવહારુ યુવાન. ત્રણ ભાઈઓમાં તદ્દન નાના. બિઝનેશ એ જ સંભાળે. ગુગલીને એ ખુબ પ્રેમ કરતા. કમનસીબે લગ્નના એક વર્ષમાં જ ગુણવંતભાઈ ટૂંકી માંદગીમાં ગુજરી ગયા.

ગુગલીના સાસરીઆઓએ જ કહ્યું કે બેટી ‘નાતરુ કરી લે, આપણી નાતમાં તો રિવાજ છે. અમે તને દીકરીની જેમ વળાવીશું ગુણવંતનો ભાગ પણ તારો.’ પણ એણે કહેલું કે મન થશે તો પરણીશ, પણ અત્યારે પરણવું નથી. એણે સાસરાનો બિઝનેશ સંભાળી લીધો. પરણવાનું ભૂલાઈ ગયું. બન્ને જેઠ જેઠાણી એને નાની બહેનની જેમ પ્રેમ કરતાં. જેઠ જેઠાણી ના સંતાનો એને “ગુગલીમમ્મી” કહેતાં. અમે બધા મિત્રો અમેરિકા આવી ગયા. ગુગલી સાસરા પરિવારના સ્નેહમાં ગળાઈ ગઈ.

મેં એને ફ્રોકમાં જોયલી, લગ્ન પછી સાડી લૂગડામાં જોઈ હતી. છેલ્લી વાર એ અમેરિકા આવી ત્યારે ડિઝાઈનર ગાઉનમાં જોઈ હતી. તોફાની છોકરીનું ધીર ગંભીર પ્રભાવશાળી બિઝનેશ લેડીમાં પરિવર્તન થઈ ગયું હતું.

ચંપાએ ગુગલીમાસી આવી તેની વાતમાં ગાંન્ડા સંમેલન કેમ કહ્યું તે સમજાયું નહિ. બીજે  દિવસે હું કાર લઈને નીકળ્યો. હું કાયમ મારો સેલ ફોન GPS જાણીતી જગ્યાએ જવાનું હોય તો પણ કનેક્ટ કરી રાખું છું. ટ્રાફિક ઈન્ફોર્મેશન મળતી રહે. તે દિવસે મારા જાણીતે રસ્તે પણ એક્ઝિટ ચૂક્યો અને GPS એ મને રિકેલ્ક્યુલેટ કરતાં કરતાં બીજા બાર માઈલના ચકરાવામાં નાંખ્યો. આખરે એક કલાક મોડો પહોંચ્યો.

બધા મિત્રો મારી જ રાહ જોતા હતાં. રગડા સમોસા ઝાપટતા હતા. મેં પુછ્યું ગાન્ડા સમ્મેલના પ્રેસિડન્ટ કોણ છે અને ક્યાં છે. મારો સવાલ ચંદુ માટે હતો પણ ગુગલી આવીને મને વળગી પડી.

પ્રવીણભાઈ આઈ એમ ધ પ્રેસિડન્ટ. પહેલાં તો મળતી તો વાંકી વળીને પ્રણામ કરતી. આજનું સ્વરૂપ અલગ હતું. એણે તદ્દન ટૂંકું વ્હાઈટ શોર્ટ અને બ્લેક ટીશર્ટ પહેર્યું હતું. ટીશર્ટ પરસેવાથી લથબથ થતું હતું. આજે તમે મોડા આવ્યા. વહેલા આવ્યા હોત તો ચાવાલાજીની દશા જોવાની મજા આવતે. ભાણીયાજીને ખૂબ દોડાવ્યા.એના કરતાં તો ચમ્પાભાણી સારું રમ્યા.

તમે શું રમ્યા?

બેકયાર્ડમાં ટેનિસ રમ્યા.

ચંદુએ સંદિપ કોઠારીનું જોઇને એના બેકયાર્ડમાં ટેનિસકોર્ટ બનાવ્યો હતો. તેમાં ટેનિસ રમીને ૭૦+ની માસીએ ૭૫+ના ચંદુ ભાણીયાને હંફાવ્યો હતો. આજની ગુગલી ફરી જાણે ટિનેજર ગુગલી બની ગઈ હતી.

અમારા “ઓન ટાઈમ” દોસ્ત, ડોકટર કેદારે પુછ્યું, ‘શાસ્ત્રીજી, આજે કેમ મોડા પડ્યા?’

‘અરે ભાઈ, જવા દોને! વિચારમાંને વિચારમાં એક એક્ઝિટ ચૂક્યો આ Gps મને રખડાવ્યો. સોરી મોડો પડ્યો. વોટ ડીડ આઈ મિસ?’

‘એપેટાઈઝર સિવાય બીજું ખાસ કશુ જ નહિ.’

‘શાસ્ત્રીજી, આ તમારા દોસ્ત ગયે મહિને ચંદ્ર પર જઈ આવ્યા અને ગાંડા થઈ ગયા છે. તેમાં આ ગુગલી માસી આવીને જોડાઈ ગઈ. આખો દિવસ અને રાત બન્ને જણા નાસા, ઈસરો, સ્પેસ સ્ટાર, પ્લેનેટ, સેટેલાઈટ પર ગુગલ કર્યા કરે છે. બસ એક પછી એક. હવે આંખે વંચાતું નથી તો પણ ફોન્ટને ભમરડા જેવા કરીને વાંચે છે. મારી સાથે વાત કરવાનો પણ સમય નથી. બ્રેકફાસ્ટ, લંચ, ડિનર ખાતી વખતે પણ ટિનેજરની જેમ હાથમાં રમકડું હોય. રમકડામાં ગુગલ હોય, ગુગલમાં નાસા હોય, અને નાસામાં સ્ફુટનિક હોય. જાણે બન્ને ગુરુદેવ અને હનુમાનજીની જાત્રાએ જવાના હોય એમ જ્યુપિટર ને સેટર્ન એવી લમણાંઝીંકમાં લાગી ગયા. બેમાંથી એકેયને મારી સાથે વાત કરવાની ફુરસદ નથી.’ ચંપાએ હાયવરાળ કાઢી.

‘સાસ્ટરી, ટૂ ગરડા ઠીઓ. એહીં પૂરા ઠીયા. મગજમાં વાર્ટાના વિચાર ભમટા ઓય, કાંઠી કાં ગુસી જાય ટેનું ભાન ની રે પછી જીપીએસ નો વાંક કારે. પચ્ચીહ વરહ પે’લ્લાનું ડીકરાઓએ ફેંકી ડીઢેલું જીપીએસ વાપરે, રસ્ટો ચૂકી જાય પછી જીપીએસનો વાંક કારે.’

‘ચંદુભાઈ, આ જીપીએસ કેવી રીતે કામ કરે એ મને હજુ પણ સમજાતું નથી.’

‘ટો હું ટને હમજાઉં.’

‘ના માંડી વાળો. હું સુરતમાં જન્મેલો પણ હવે હું હુરતી લેન્ગ્વેજ ભૂલી ગયો છું. ક્યાંતો ગુજરાતી ભાષામાં કે અંગ્રેજીમાં વાત કરો. તમારું “હુરટી” માથાં વાગે છે.’

‘ઓકે ઓકે. શાસ્ત્રીજી તમે મારી “હુરટી”નું બારમું કરી નાંખ્યું. યુ નો. મેની પીપલ ઈવન ડોન્ટ નો, વ્હોટ ઇસ જીપીએસ. વ્હોટ જીપીએસ મિન્સ.’

‘આપણા તારાઓના ઝૂમખાઓને આપણે નક્ષત્ર કહીએ છીએ……’

‘હા હા હા હા તમે ચંદ્ર બનીને રોહિણી પર લટ્ટુ થયા હતા તે નક્ષત્રની વાત કરો છોને શ્રીમાન ચંદ્રકાંતજી.’ ચંપા ચંદુની ગયા મહિનામાં આવેલા સ્વપનાઓની વાત હજુ ભૂલી ન હતી. ચંપા વાતમાં કૂદી.

‘પ્લીઝ ચંપા, નો ફન. હું શાસ્ત્રીજી સાથે સાયન્સની સીરીયસ વાત કરું છું. નક્ષત્ર એટલે નક્ષત્ર, constellation, કોન્સ્ટેલેશનની વાત કરું છું. ગુગલી, તું જ શાસ્ત્રીજીને સમજાવ. આપણી ગુગલીમાસી હવે ખરેખર મોડર્ન ગાર્ગી બની ગઈ છે. મોટા ફેમિલીની ગુગલી દાદીમાને ઘરકામ અને બિઝનેશમાંથી રિટાયર્ડ કરી દીધી છે. કોમ્પ્યુટર અને ફોન પર બસ ગુગલ ગુગલ અને ગુગલ કર્યા કરે છે. એક પણ સબ્જેક્ટ એવો નથી જે ગાર્ગી ન જાણતી હોય. એક વીકમાં તો મને માસી પાસે ઘણું શીખવા જાણવા મળ્યું.’

‘અમારા કેદારે પણ એમાં ટાપસી પુરાવી. ‘હવે તો હું પણ મેડિકલ પ્રેક્ટિશમાંથી નવરો પડ્યો છું. રોજે રોજ મેડિકલ ફિલ્ડમાં નવું નવું આવતું જ જાય છે. સ્મોલ પ્રીન્ટસ બુક્સ કે જરનલ વાંચવાને બદલે બીગ સ્ક્રિન કોમપ્યુટર પર ગુગલ જ ફંફોળતો રહું છું.’

‘શાસ્ત્રીભાઈ. હું નહોતી કહેતી કે આજે ગાન્ડાઓનું સંમેલન છે.’ ચમ્પા આજે ચંદુને હેરાન જ કરવા માંગતી હતી.

‘ચંપા, આજે આ લોકો કંઈ જાણવા જેવી વાત કરે છે. જો તને રસ ન પડતો હોય તો કિચનમાં જઈને મારે માટે કેરેટ હલવો બનાવી લાવ. આ લોકોને વાત કરવા દે.’ કરસન દાદા બરાડ્યા. ‘ગુગલી, તું વાત ચાલુ રાખ.’

‘દાદા, મોટાભાગના લોકો તો જાણે જ છે કે જીપીએસ એટલે ગ્લોબલ પોઝિશનિંગ સિસ્ટીમ. એનું ભદ્રમ્ભદ્રીય ભાષાંતર “વૈશ્વિક સ્થળનિર્ધારણ પ્રણાલી”

 ‘આ જીપીએસ અમેરિકન ‘નાસા’ નું સર્જન છે. આપણી પૃથ્વીની આજુબાજુ ચંદ્ર ફરે છે એ કુદરતી ઉપગ્રહ છે. જીપીએસ માનવ સર્જીત ઉપગ્રહ છે. આમ તો પૃથ્વીની આજુબાજુ હજારો માનવ સર્જીત સેટેલાઈટસ ચકરડા લેયા કરે છે; તેમાં આ જીપીએસમાં પહેલાં ૨૪ સેટેલાઈટ પરિભ્રમણ કરતાં હતાં; પણ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૯ની માહિતી પ્રમાણે ૩૧ સેટેલાઈટ પૃથ્વીની આજુબાજુ ફરે છે અને કાર્યરત છે જ્યારે ૯ રિઝર્વમાં છે, બે ના ટેસ્ટ ચાલી રહ્યા છે અને ૩૦ રિટાયર થઈને નક્કામાં થઈને ગોળગોળ ફર્યા કરે છે. નાસાના જીપીએસનો મૂળ ઉદ્દેશ તો મિલિટરી વપરાશને માટે જ હતો પણ હવે અમેરિકાએ સિવિલ ઉપયોગ માટે પણ રમતો મૂક્યો છે. તમારા રિસિવર યુનિટ સાથે એકી સાથે ચાર સેટેલાઈટ સિગ્નલ મોકલે છે અને તમારી પોઝિશન નક્કી કરે છે. જીપીએસ દ્વારા ઘારેલી જગ્યાએ રોકેટ મિસાઈલ મોકલી શકાય છે.’

‘૧૯૯૯માં કારગિલ યુદ્ધ વખતે પેન્ટાગોને ભારત માટે પાકિસ્તાનની ફેવરમાં જીપીએસ બ્લોક કરી દીધું હતું. બસ ત્યાર પછી ભારતે પણ NAVIC (acronym for NAVigation with Indian Constellation નાવિક નેવિગેટર લોન્ચ કર્યું. આ સિસ્ટિમમાં સાત સેટેલાઈટ છે. અત્યારે તે સિવિલીયન અને મિલિટરી માટે વપરાય છે. સેટેલાઈટના આરંભનો યશ રશીયાને ફાળે જાય છે.’

‘રશીયાએ આશરે ૮૪ કિલોગ્રામ વજનનો પહેલો ઉપગ્રહ, સ્પુટનિક ઑક્ટોબર ૪, ૧૯૫૭માં અવકાશમાં મોકલ્યો હતો. એ તો તમને બધાને યાદ હશે. એક કલાકમાં ૨૯૦૦૦ કિ.મી સ્પીડે કાર્તિકસ્વામીની જેમ ૯૬.૨ મિનિટમાં પૃથ્વી માતાની પ્રદ્ક્ષણા કરી હતી. પણ આપણા ગણપતિ બાપ્પા તો મૂષક સવારીમાં ડોલતાં ડોલતાં સાત મિનિટમાં તો એના પેરન્ટસના સાત રાઉન્ડ લગાવીને પીઠી ચોળાવીને મ્હાયરામાં વિરાજમાન થઈ ગયા હતા.’

‘ગુગલી, વાત આડે પાટે ના ચઢાવ. સરખી વાત કર.’ કરસનદાદાને ઈન્ટરેસ્ટ પડ્યો.

‘હાં, તો હું એમ કહેતી હતી કે  સ્પુટનિક પછી તો સ્પેસ રેસ શરૂ થઈ ગઈ. હમ ભી કૂછ કમનહિ. ભારત પણ સેટેલાઈટ મોકલવામાં પાછું નથી પડ્યું. ઈસરોએ બીજા ૨૮ દેશના સ્ટેલાઈટ પણ લોન્ચ કર્યા છે. આજ સુધીમાં આશરે ૨૪૦ કરતાં વધુ કોમર્સિયલ વપરાશને માટે અવકાશમાં મોકલ્યા છે.’

‘હે ભગવાન મને બીજા સો વર્ષનું આયુષ્ય આપ કે હું દિવસે દિવસે થતી માનવ શોધ માણી શકું.’ અમારા ચંદુએ હાથ અને ડોકું ઊંચું કરી પ્રાર્થના કરી. ‘ઓ માઈટી ગોડ બ્લેસમી હમ્ડ્રેડ યર્સ ટુ સી ધ ન્યુ વર્ડ.’

અને ચંપા કોપરાની સુરતી પેટિસ અને ગાજરનો હલવો લઈને ફેમિલી રૂમમાં દાખલ થઈ.

‘ઓ માઈટી ગોડ, પ્લીઝ, બ્લેસ માય બિલવેડ હસબન્ડ વન હન્ડ્રેડ, ફિફ્ટીવન રોબેટિક અપ્સરા ફ્રોમ ધ હેવન. આ તમારો ગુગલ-ગુગલી જ્ઞાનયજ્ઞની સમાપ્તિની આરતી ઉતારો અને પ્રસાદના એપેટાઈઝરમાં ગરમ ગરમ પેટિસ અને હલવાથી શરૂઆત કરો. દિવાળી ડિનરનો મહાપ્રસાદ તો બાકી છે..’

બધા મનભાવન વાનગી પર લાગી પડ્યા. અને ચંપાને શાંતિ થઈ ગઈ.  ગુગલ-ગુગલીની વાત ભૂલાઈ ગઈ.

“તિરંગા” નવે. ૨૦૧૯

પ્રવીણ શાસ્ત્રી.

ચંદુયાન અને રોહિણી

ચંદુયાન અને રોહિણી

ગયા સપ્ટેંબર મહિનાની ચૌદર્મી તારીખે વહેલી સવારે ચંદુ ચાવાલાનો ફોન આવ્યો.

‘સાસટ્રી, આજઠી ટારે રોજ મારે ટાં જમ્મવા આવવાનું છે.’

મેં પુછ્યું, ‘કેમ રોજ, રોજ શું છે?’

‘ટુ બામન છે ને એટલી પન ખબર નઠી? કેલેન્ડરમાં જૂએ છે કે નૈ? આજથી હરાઢીયા ચાલુ ઠાય છે.’

‘ડર વરસે ટો એક બામનના પોયરાને બુક કરાવી રાખેલો. રોજ આવીને જમી જટો. ને રોજના પાંચ ડોલર ડખણાં લઈ જટો. હવે એ પોઈરો હાઈસ્કુલમાંગીયો એટલે નખરા કરટો થઈ ગયો. ડિકરાને રોજના પચ્ચીહ ડોલર ડખના જોઈએ છે અને કે છે; રોજને રોજ લારવા, ડૂઢભાટ, મગજ, ડેસી દાલભાટ નઠી ભાવટા. એને સાલાને હરાઢીયામાં પંજાબી, ઈટાલિયન, મેક્સીકન, ચાઈનિસ, ઠાઈ ફૂડ જોઈએ છે. ચંપાએ એને ફાયર કરી ડીધો. બામન ને આપના ડોહાઓ જે ખાટા તે જ ખવરાવાય. મેં ચંપાને કીઢું એના કરટાં સાસ્ટ્રીને જ બોલાવીએ ટો કેમ. ચોખ્ખો બામન છે. ઈન્ડા પન ખાટો નઠી, અને ડારુ પન પીટો નઠી.’

‘સોરી ચંદુભાઈ હું પણ બગડેલો બ્રાહ્મણ છું. તમારે માટે નકામો. હું રેશનાલિસ્ટ નથી પણ અમુક રિવાજોમાં માનતો નથી. મારે ત્યાં શ્રાદ્ધ પક્ષમાં માત્ર એક દિવસ સદ્ગત વડીલોને યાદો તાજી કરીને માનસિક તર્પણ કરીયે, વડીલોની સ્મૃતિને વાગોળીએ અને દૂધપાક પૂરી ખાઈને જલસા કરી લઈએ છીએ. બ્રાહ્મણ, ગાય, કુતરા, કાગડાની વાત છોડો. અમેરિકામાં એવું કોઈ રખડતું ઢોર મળવાનું નથી. તમે ખાઈ પીને વડીલોએ તમારે માટે જે કાંઈ કર્યું હોય એને યાદ કરો; અને જો ધર્મને નામે કોઈને ખવડાવવું હોય તો, અનાથ ગરીબ બાળકો કે વૃદ્ધોને ભોજન પુરું પાડતી હોય એવી કોઈ સંસ્થાને ભારતમાં બસો પાંચસો દાન કરો.’

‘ચાલ ટારે મરઘે હવાર. પન કાલે રવિવાર છે. બઢા દોસ્ટારને બોલાવેલા છે. હાથે બેહીને જલ્સા કરીશું. મને હમના હમના બૌ ફની ડ્રીમ આવે છે. મારે ટારી હાથે ને આપના વિડવાન ડોસ્ટ ડાક્ટર કેડારને અને મંગાને પન બોલાવેલો છે.’

આમ પણ અમે મહિનામાં એક બે વાર ભેગા થતાં જ હોઈએ છે. રવિવારે સાંજે અમારો ડાયરો ચંદુભાઈનેત્યાં જામ્યો હતો. મેં આ પહેલાં પણ જણાવ્યું હતું કે અમારા ચંદુભાઈ અને ચંપાવતીએ લગ્ન પહેલાં જ થોડી ગરબડ કરી નાંખેલી એટલે ન છૂટકે ડોહાઓએ કમને પણ શ્રાદ્ધ પક્ષમાં ચંદુને ઘોડે ચઢાવી દીધેલો. એ યાદમાં ગમેતે એક દિવસે એન્નીવર્સરીમાં કેઈક મેમોરિયલ થઈ જતું.

હું ચંદુને ત્યાં ગયો ત્યારે ચાળીસ પચાસ નાના મોટા માણસો ભેગાં થયાં હતાં. ગપ્પા મારતા હતા.

મેં પુછ્યું ‘ચંદુભાઈ તમારા ડ્રીમની વાત શું છે?’

‘સાસ્ટ્રી, મારે નઠી કે’વી.’

‘શાસ્ત્રીજી ચંદુએ મને ફોન પર વાત કરી છે.’ મંગુએ કહ્યું. બસ પછી તો મંગુએ પેટ પકડીને ખડખડાટ હસવા માંડ્યુ. અટકે જ નહીં. કપિલ શર્મા શોમાં પેલો કીકુ શારદા તો જૉક કહ્યા પછી ગાંડાની જેમ હસે; પણ મંગુએ તો ચંદુની વાત કહેતાં પહેલાં જ મોટે મોટેથી હસવા માંડ્યું. આંખ નાકમાંથી પાણી નીકળતા થઈ ગયા. જેમ તેમ કરતાં અટક્યો.

સામાન્ય રીતે ગંભીર રહેતા અમારા મિત્ર, ડોક્ટર કેદારે કહ્યું ‘મંગુભાઈ, મામલો શું છે? જરા અમને કહો તો અમે પણ લાફિંગ ક્લબમાં જોડાઈ જઈએ. અમારા ફેફસાને પણ એક્સર્સાઈઝ મળે.’

ચંદુ સામે આંગળી કરીને કહ્યું; ‘આપણા સુપર સ્ટાર, ચંદ્રકાંત ચાવાલા ગયા’, એણે પાછું  ખડખડાટ હસવા માંડ્યું.

ચંદુભાઈ ચિઢાયા. ‘વાતમાં કાઈ દમ નથી ખાલી પીલી, ખોટું હસે છે.’

મંગુએ ગ્લાસમાંનો બિયર પુરો કર્યો. ‘ઑકૅ. ઑકૅ. છેલ્લા પંદર દિવસથી જ્યારે ચંદુ બપોરનો નેપ લે છે ત્યારે રોજ જ એકનું એક ડ્રીમ રીપીટ થાય છે. એ ડ્રીમ એને એટલું ગમે છે કે ઊંઘ ન આવતી હોય તો પણ શેડ બંધ કરીને સ્વપનું લાવવાને માટે ગોદડું ઓઢીને સૂઈ જાય છે; અને પાછું જોવા માંડે છે.’

‘ના ના એવું નથી. મંગુને મસાલો નાંખીને વાત વધારવાની કુટેવ છે.’ વાત ચાલતી હતી અને મહિલા મંડળ પણ આવી ચઢ્યૂં. ચંપાએ પુછ્યું ‘મંગુભાઈ, એમના સ્વપનાની એવી તે કેવી વાત છે કે એમણે તમને કહી અને મને ના કહી?’

મંગુએ વાત કહેતાં પહેલાં હસવા માંડ્યું. અમારા કરસનદાદાએ બરાડો પાડ્યો. ‘મંગા, પહેલાં વાત ભસ અને પછી હસજે. જો અમને હસવા જેવું લાગશે તો જ અમે હસીશું.’

વાતાવરણ શાંત થયું.

‘ચંપા, તારા હબીને રોજ ફની સ્વપનું આવે છે. મોદીજી એને માટે ખાસ ચાર્ટર પ્લેઇન મોકલે છે. એમાં એ બેંગલોર ઈસરો સેંટર પર જાય છે. આ ૨૦૧૯ નથી પણ ૨૦૨૪ની સાલ છે.’

‘ચંદ્રયાન-૩ની પુરી તૈયારી થઈ ગઈ છે.  રોકેટ ફાયર થવાનું કાઉન્ટ ડાઉન ગણાય છે. જાપાનની સ્પેસ એજન્સીએ મોકલેલું લુનાર રોવર અને લેંડર પણ ગોઠવાઈ ગયું છે.’

‘મોનિટર કન્ટ્રોલ લેબમાં મોદીજી બેઠા છે. આપણા ચંદુભાઈ બાઘા મારે છે. એમની આજુબાજુ સ્પેસ સાઈન્ટિસ્ટોનું ટોળું છે.’

‘મોદીજી ચંદુભાઈને કહે છે. “શ્રી ચંદ્રકાંતજી, આ એક સિક્રેટ મિશન છે. દુનિયાને એટલી જ ખબર છે કે આપણે ચંદ્રની સાઉથ પોલનો જ અભ્યાસ કરવાના છીએ. પાણી છે કે નહિ અને ત્યાંની અંધારી રાત્રે રોવર સાથે કેમ ભટકવું અને નવું શોધવું એ મિશન છે. અમેરિકા કે બીજા દેશના લોકોને ચંદ્ર પર રહેવા જવાનો રસ હોય એમ લાગતું નથી. પણ આપણે તો ત્યાં વસાહત ઉભી કરવી જ છે. નાસા સાથે ખાનગી સમજૂતી થઈ છે કે સૌથી પહેલાં એક ઈંડિયન અમેરિકન સિટીઝનને કાયમને માટે ચંદ્ર પર રહેવા મોકલવા છે. એમાં મારી ભલામણથી તમારું સિલેક્શન થયું છે. તમારા જન્માક્ષર મેચ થયા છે. તમારું નામ પણ ચંદ્રકાંત છે. ચંદ્રપતિ છો. તમે ગુજરાતી છો. તમે મારી જ્ઞાતીના છો. અને મારી જેમ ચાવાલા પણ છો. તમે બત્રીસ લક્ષણા છો. તમારે ચંદ્ર પર જવાનું છે અને કાયમને માટે ત્યાં જ રહેવાનું છે. ત્યાં તમારે નવો સંસાર માંડી નવું આર્યાવત સર્જવાનું છે.”

“ તમે તો ઈંટેલિજંટ છે એટલે તમને ખબર તો હશે જ કે સૌથી પહેલાં એપોલો ૧૧ માં નીલ આર્મ્સ્ટ્રોંગ અને એડવીન બઝે, એકવીશ કલાક અને એકત્રીસ મિનિટ (૨૧ક-૩૧મિ) ચંદ્ર પર ગાળી હતી, ત્યાર પછી અમેરિકાએ એપોલો ઉડાવી ઉડાવીને કુલ બાર (૧૨) જણાને ચંદ્રની ધરતી પર ઉતાર્યા હતા. છેલ્લે ડિસેમ્બર ૧૯૭૨માં એપોલો ૧૭માં યુજીન અને હેરિસન ચંદ્ર પર ઉતર્યા અને તેઓ ચંદ્ર પર ૩ દિવસ ૨ કલાક ૫૯ મિનિટ ગાળી હતી. એટલે કે લગભગ ૭૫ કલાક. પણ એ લોકોને ચંદ્ર પર ન ગમ્યું એટલે પાછા નાસી આવ્યા. તમારે તો ત્યાં જ રહેવાનું છે. અત્યારે તમને એનું કારણ કહેતો નથી”

“તમે પૃથ્વી પરથી ગયેલા ચંદ્ર પરના પહેલા વસાહતી આદી માનવ ગણાશો. ઈસરો અને જાપાનીસ સ્પેસ એજન્સી JAXA બનાવેલું લુનાર રોવર અને લેંડર એના પ્રોગ્રામ પ્રમાણે એનું કામ કરશે. અને સ્પેસક્રાટ પાછું આવશે. તમને ત્યાં બધે ગોલ્ફ કાર્ટ જેવું રોવર મળશે. અમે તમને પાણીપુરી સહિતની જીવન જરૂરિયાત માટેની બધી વસ્તુઓ પહોંચાડીશું.”

આમ કહીને મોદીજીએ ચંદુભાઈને બે મિનિટ પિસ્તાળી સેકંડનું ગાઢ આલિંગન આપ્યું. મોદીજી હગ કરવાનો રેકોર્ડ ધરાવે છે. એની છપ્પનની છાતી જેને વળગે તે વ્યક્તિ મોદીજીનો ભક્ત બની જાય.

આલિંગન પછી ઈસરોના માણસોએ ચંદુભાઈને સ્પેસ સૂટ પહેરાવીને H3 રોકેટમાં ધકેલી દીધા.

‘મંગા, આમાં તને હસવા જેવું શું લાગ્યું?’ કરસનદાદા મંગુ મોટેલ પર ખિજવાયા.

કેદારે પણ કહ્યું કે ‘ચંદુભાઈએ ચંદ્રયાન-૩ ની માહિતી વાંચી હશે તે સ્વપનામાં આવતી હશે. એમણે જે જોયું તે હકિકતમાં સાચું જ છે. એપોલો ૧૧ અને ૧૭ની માહિતી પણ સાચી જ છે. ચંદુભાઈ, તમારા સ્વપનાની વાતે બધાને કેટલીક વાત જાણવા મળી. એ વાત પણ સાચી છે કે જાપાન સાથે લુનાર રોવર અને લેંડરનો સહયોગ છે. ઈટ્સ એજ્યુકેશનલ ડ્રીમ. કોંગ્રેચ્યુલેશન ચંદુભાઈ. આવા રિકરિંગ ડ્રીમ અમુક વખત રીપીટ થાય અને પછી આપોઆપ બંધ થઈ જાય. આમાં ચંદુભાઈ એકલા નથી લાખ્ખો લોકોને આવા રીકરિન્ગ ડ્રીમ આવતા હોય છે. તમારા જીવનમાં ઊંડે ઊંડે એવું કંઈક છે જેને તમે સ્વીકાર્યું નથી અથવા તો કોઈ અશક્ય મહેચ્છાને બહાર આવવા નથી દીધી તે સ્વપ્ન દ્વારા જાગૃત થાય છે. સફળતા પૂર્વક ભણેલા એજ્યુકેટેડ માણસને પણ એવાં સ્વપના આવે છે કે એ  એક્ઝામ આપવા જાય છે અને કાંઈ યાદ આવતું નથી.  ઈન્ટરનલફોબિયા જાગ્ર્ત થાય છે. કોઈક હવામાં ઊડે છે તો કોઈક જાહેરમાં કપડા વગર ફરે છે.  વ્યક્તિ સાથેના સારા માઠા પ્રસંગોમાં વાસ્તવમાં ન બન્યા હોય તે બનતા દેખાય છે. બીક લાગે એવા સ્વપના આવે છે. જાગ્રૂત થતાં એ વિખેરાઈ જાય છે. બધા જ સ્વપના આપણને યાદ રહેતાં નથી. ઊંઘવાના સમય અને ઊંગતા પહેલાં કોઈ બીજા જ વિષયના વિચારમાં ચિત્ત પરોવો તો એકની એક વાત પુનરાવર્તિત થતી અટકે છે. જો એ બોધર કરે તો સાયકોલોજીસ્ટને મળવું જરૂરી છે. પણ મને નથી લાગતું કે ચંદુભાઈને કોઈ માનસિક પ્રોબ્કેમ છે અને સાઇકિયાટ્રિકને મળવું પડે.’ કેદારે રિકરિંગ ડ્રીમ વિશે માહિતી આપી. આમાં હસવા જેવું અમને લાગ્યું જ નહિ.

‘ના ડોક્ટર સાહેબ, તમે આખી વાત સાંભળી જ નથી. ચંદુ તું બધાને જાતે કહે છે કે પછી તે જે મને કહ્યું છે તે બધાને હું જ કહી સંભળાઉં?’

‘મંગા, મારી મોટી ભૂલ કે મેં મારા ડ્રીમ્સની વાત તને કરી. હું શાસ્ત્રીને વાત કરવાનો હતો અને ભૂલમાં તારો નંબર લાગી ગયો. મેં થોડી વાત કરી. તે મૂગા રહીને સાંભળ્યા કર્યું. બદમાશ ભસ્યો પણ નહિ કે હું મંગો છું. શાસ્ત્રી નથી. સ્વપનું પુરું થયું. હવે આગળ કહેવા જેવું કશું જ નથી.’

‘અરે દોસ્તો સાંભળવા જેવું તો હવે જ છે.’ મંગુ મૂડમાં હતો

ચંદુનું ડ્રીમ પાર્ટ ટુ.

‘ચંદુભાઈનું H3 રોકેટ ઊડ્યું. આપણી પૃથ્વીની એક બે પ્રદક્ષિણા કરીને પૃથ્વીના ગુરુત્વાક્ક્ષણની બહાર નીકળી ગયું. ઈસરો કમાન સેંટરમાંથી સિગ્નલ અને સૂચના આવતા હતા. રોકેટમાં ચંદુભાઈના પગ ફ્લોરપર રહેતા ન હતા. અધ્ધર ઊંધા ચત્તા થતા હતા. હવે હું ચંદુભાઈએ મને ફોન પર જે વાત કરી તે એના શબ્દોમાં જ કહીશ.’

‘શાસ્ટ્રી, ટુ આ વાટ કોઈને કે ટો નૈ.’

મોડીસાહેબે મારે હારુ પ્લેન મોકલેલું ટ્યારે મેં ખાઢેલું પન નૈ. ભૂખ લાગેલી. પેટમાં કડાકા બોલે ને રોકેટના કડાકા બોલે. રોકેટ ના બઢા ભાગ છૂટા પડતા ગૈલા. છેલ્લે બે પાંખવારૂ કેપ્સ્યુઅલ જેવું જ ઊડતું હતું. મેં ટો જોરથી બુમ પારી, ચંપા ખાવાનું આપ. પણ ચંપા થોરી ખાવાનું આપ્પાની ઉતી. ઍતલામાં એક ખૂનામાંથી એક બ્યુટિફુલ જાપાનીસ લેડી નીકલી. ‘સર તમારે માતે અત્યારે ચહા અને બે સમોસા તૈયાર છે.’ એ બ્યુતીને અરકવા ગયો તો બોલી સર, હું રિયલ નથી પણ રોબોટિક વૈઇટ્રેસ છું. નો ટચી ટચી. સુનિટા વિલિયમ્સની જેમ મેં પણ સમાસા ખાઈ લીઢા.  સોફ્ટ લેંડિંગ થઈ ગયું.

પેલી રોબોટ મને પિટાંબર, નાઈસ ખેસ, બે ટન હાર, હાથના ડાયમંડના ઘરેના અને માઠાનો મુગટ આપી ગઈ. હું એ પહેરીને બાર નિકલ્યો ટો દૂર મોટો મહેલ હટો, પાસે ગના બધા ઘોડા વારો રથ હતો. રથમાં બેસીને હું મહેલ પાસે ઉતર્યો. એતલે તરત ઐશ્વર્યારાય કરટાં પન સો ગની બ્યુટિફુલ લેડિઝ મારી આજુબાજું આવી ગઈ. બધીએ પોત પોતાની ઓલખાન આપવા માંડી.

મંગા, ભલે તું ચંદુની વાત કરે છે પન એની તોતડી સુરતી બોલી બોલવાનું બંધ કર અને સીધી વાત કર. સુરતી બોલી તારે મોંએ ના શોભે. ત્રાસ લાગે છે.  કેદારે એને ટોંક્યો.

એક પછી એક સુંદરી ઓ આવી.

ઓ અમારા કાંત, ઓ અમારા બીલવેડ હસબંડ ચંદ્રકાંત, હું અશ્વિની, હું ભરણી, હું કૃત્તિકા, હું મૃગશિર, હું આર્દ્રા, હું પુનર્વસુ, હું પુષ્ય, હું અશ્લેષા, હું મઘા, હું પૂર્વાફાલ્ગુની, હું ઉત્તરાફાલ્ગુની, હું હસ્ત, હું ચિત્રા, હું સ્વાતિ, હું વિશાખા, હું અનુરાધા, હું જ્યેષ્ઠા, હું મૂલા, હું પૂર્વાષાઢા, હું ઉત્તરાષાઢા, હું શ્રવણ, હું ધનિષ્ઠા, હું શતભિષા, હું પૂર્વાભાદ્રપદા, હું ઉત્તરાભાદ્વપદા, હું રેવતી. અમે તમારી પત્નીઓ છીએ તામારી સાથે રતિ રમણ કરવા અમે તલપી રહ્યા છીએ.

ચંદુભાઈને તો જન્નતની એકવીસ હૂરને બદલે છવ્વીશ અપ્સરા મળી. પણ ચંદુભાઈ બીજી કોઈ ખાસને ખોળતા હતા. મોસ્ટ બ્યુટિફુલ, મારી ફેવરિટ ક્વીન રોહિણી, ક્યાં છે? ચંદુ રોહિણી, રોહિણી, રોહિણી બુમ પાડતો હતો.

અને મહેલમાંથી એક સુપર ડુપર બ્યુટિફુલ ગર્લ લચકતી ચાલે આવી, ચંદુ પાણી પાણી થઈ ગયો. ઓહ માય રોહિણી. રોહિણી ચંદુને વળગે તે પહેલાં જ કબાબમાં હડ્ડીની જેમ એનો ફાધર ઈન લો, દક્ષ પ્રજાપતિ ગુસ્સે થતા ચંદુ પાસે આવ્યો.

‘ચંદુડા, એકલી રોહિણી જ નહિ મારી  બધી દીકરીઓને ઈક્વલ ટાઈમ, લવ અને એટેન્શન આપજે. હવે જો સરખો નહિ મરે તો શ્રાપ આપીને તને ફરી પાછો તારી ચંપુડી પાસે મોકલી આપીશ.’

ચંદુએ કહ્યું, ના ના, પિતાજી. હવે કોઈ શ્રાપ આપશો નહિ. મને આ બધી જ ચાલશે. બધીને હું સાચવીશ. મારે ચંપા પાસે હવે નથી જવું. હું બધીને પ્રેમ કરીશ. અને બિચારાનું સ્વપ્ન પુરું થયું. હા હાહા. ચંદુ ચંપાની પાસે પાછો ફેંકાઈ ગયો. મંગુ તાળી પાડી ને હાહા કરતો હતો. બધા હસતા હતા. મંગુએ વાત પૂરી કરી.  બિચારા ચંદુએ  મને ફોન કરવાને બદલે ભૂલથી મંગુ મોટેલને ફોન કરી દીધો અને હાહાનું કારણ બન્યો.

હંમ, ચંપા નથી જોઈતી એમને? હંમ કરીને જ્યારે ચંપા ઊંડો શ્વાસ લે ત્યારે સમજવું કે ચંદુનું આવી બન્યું.

‘માઈ હબી, માઈ ડિયર ચંદ્રકાંત ચાવાલા ફાધર ઈન લો મિસ્ટર દક્ષ પ્રજાપતિએ ઉંચકીને એમના હોંચી હોંચી કરતા ઘોડા પર અવળા બેસાડીને મોકલી આપ્યા કે શ્રી મોદીજીએ ઈસરોમાંથી સ્પેશિયલ રોકેટ મોકલ્યું હતું.  હવે સમજાયું કે રાત્રે અને બપોરે રોહિની રોહિની કેમ લવતો હતો! આજે હમણાં તારી ધોલાઈ નહિ કરું. રાત્રે તારી વાત છે.’

અમે બેઠા હતાં ત્યાં બધી લાઈટ ડીમ થઈ ગઈ. ચંપા એક મોટી કેઈક લઈ આવી. મારી સામે ગોઠવી દીધી. એના પર લખ્યું હતું “ HAPPY 80^Th BIRTHDAY SHAASTRIJI” મેં ધાર્યું ન હતું કે મારા મિત્રો મારી બર્થ ડે ઉજવશે. હું થેંક્યુ સિવાય કશું બોલી ન શક્યો.

એ પંદરમી સપ્ટેંબર હતી.

Pravin Shastri

“Tiranga” October

છોટુ અને ૩૭૦

છોટુ અને ૩૭૦ 

જૂન મહિનામાં મંગુને ત્યાં ભાજપનો મોટો વિજય સમારંભ રાખ્યો હતો.અમારો મંગુ મોટેલ, મોદીસાહેબનો પરમ ભક્ત. એની સાથે ચંદુભાઈના વચલા પુત્રનો સાળો મોટુ પણ એટલો જ ભક્ત. અને મોટાનો ટ્વિન બ્રધર છોટુ કાયમનો વિરોધ પક્ષનો સરદાર. બન્ને ભાઈઓ સમજે કે ન સમજે પણ બન્ને વચ્ચે દલીલ અપીલ અને લડત ચાલતી જ હોય.

કોન્ગ્રેસની કારમી હાર પછી મોટુ અને પોતાની પત્ની સહિત બધાના દબાણથી, છોટુએ જાહેરમાં પક્ષ પલટો કરેલો. ખરેખર તો કરવો પડેલો. છોટુ મુઝાતો હતો પણ એની વાઈફ એને ઘસડીને સ્ટેજ પર લઈ ગયેલી. મોટુએ છોટુને ભાજપનો ખેસ પહેરાવેલો અને કમળનું ફૂલ આપીને ભાજપમાં વટલાવેલો. મોટુએ છોટુ પાસે કમળ શેઈપની કેક પણ કપાવેલી.

બસ ત્યારથી મોટુએ જાણે મોટો મીર માર્યો હોય અને પંદર વીશ કોંગ્રેસના ધારાશભ્યને ઊઠાવી લાવીને ભાજપી બનાવી દીધા હોય એમ છાપ્પનની છાતી ફૂલાવીને ચાલતો હતો.

બિચારા છોટુની હાલત મારી મચડીને મુસલમાન બનાવ્યા જેવી હતી. એ કાંઇ જ બોલતો ન હતો , મોટુની ડંફાસો મુંગે મોઢે સાંભળી લેતો. આ બન્નેને ઈંડિયા સાથે કશી જ લેવાદેવા ન હતી પણ પણ “કુછ તો લડનેકા બહાના ચાહીયે” એ હિસાબે એક ભાજપી થઈ ગયેલો અને બીજો કોંગ્રેસી.

રાહુલ ગાંધીએ જ્યારે કોંગ્રેસ પક્ષના પ્રેસિડંટ તરીકે રાજીનામું આપેલું  ત્યારે ખાનગીમાં એ રડેલો પણ ખરો. ભલે એણે ભગવો ખેસ એક વખત ગળામાં નાંખેલો પણ એ ખેસ એને ગળામાં નાંખેલો સાપ જેવો લાગતો હતો. એનો આત્મા તો રાહુલ ગાંધી સાથે જ જોડાયલો હતો. એની પત્ની એની મશ્કરી કરતી કે “ હની તું રાહુલ ગાંધી જેવો જ હેંડસમ છે અને પપ્પુ જેટલો જ બ્રિલિયંટ પણ છે.”

છોટુએ મોટુ કે ઘરના બીજા કોઈ ન જાણે એ રીતે રાહુલ ગાંધી ને મેસેજનો ડ્રાફ્ટ પણ તૈયાર કરેલો કે મેં ભલે ખેસ બદલ્યો છે પણ હું તમારી સાથે જ છું. હું એકલો નથી. મારી સાથેના બધા જ યુવાન સાથીદારો પણ તમારી અને પ્રિયંકા બહેનની સાથે જ છે. પ્લીઝ પ્લીઝ તમે પ્રેસિડંટ તરીકેનું મુકેલું રાજીનામું પાછું ખેંચો. જો રાજીનામું પાછું નહીં ખેંચો તો હું ઉપવાસ પર ઉતરીશ.

કમનસીબે એ ડ્રાફ્ટ મોકલાયા વગર, રાહુલનું ચોક્કસ ઈ-મેઇલ એડ્રેસ ન મળવાને કારણે પડી રહ્યો હતો. કમનસીબે એની પત્નીના ધ્યાનમાં એ ડ્રાફ્ટ આવ્યો અને બિચારો મુન્નો (એટલેકે અમારો છોટુ) હુઓ બદનામ. ઘરના બધાએ બિચારાને ખુબ ઉઠાવ્યો. મશ્કરીઓ થઈ. ડિનર સમયે એની પ્લેટ ખાલી રાખી અને કેચપ થી લખ્યું હતું “માય પપ્પુ, ઓન હંગર સ્ટ્રાઈક.”

નાના મોટા મળીને છોટુ-મોટુના ઘરમાં બાર માણસો. બધા જ ભાજપી ભક્તો. છોટુ લધુમતીમાં. ઓફિસિયલ લિડરશિપ  માટે પણ દશ ટકા જોઈએ. બાર માણ્સ એટલે વન પોઇંટ ૨ તો જોઈએ જ. એ બિચારો દશ ટકામાં પણ નહિ. પોઈંટ ટુ પર્સંટ લાવવા ક્યાંથી. નાના છોકરાં પણ ઘરમાં કમળ છાપ ડાયપર પહેરે.

પણ પાંચમી ઓગસ્ટે છોટુ ખીજવાયો.લવારા ચાલુ થઈ ગયા. જે પાર્ટીને ઇંડિયાના કોંસ્ટિટ્યૂશન માટે માન નથી તે પાર્ટી સાથે મારે કોઈ સ્નાન સૂતક નથી. અભી નિકાહ અભી તલ્લાક. એણે એનો કમળબ્રાંડ ભાજપી ખેસ લીધો, એક મેટલ ડસ્ટબીનમાં નાંખ્યો અને ઉપર રેડ વાઈનની બોટલ રેડી દીધી. દીવાસળી શોધવા કિચનમાં ગયો.  દિવાસળી મળી નહિ એટલે બબડાટ કરતો બેસી રહ્યો. એની પત્નીએ બહારથી આવી જોયું. અને પતિ પત્ની વચ્ચે જબરૂ યુદ્ધ ચાલ્યું. પછી તો આખા ધરના બધા સભ્યો અને બિચારો એકલો છોટુ.

દર વખતે છોટુ મોટુને વાંધો પડે ત્યારે ઘરમાં યુદ્ધ જેવું વાતાવરણ થાય. બન્નેની પત્નીઓ પણ સગ્ગી બહેનો. બસ બધું પડતું મૂકીને તેઓ ચંદુબાપાને ત્યાં વેકેશન ગાળવા પહોંચી જાય. આ વખતે છોટુ જ ચંદુભાઈને ત્યાં પહોંચી ગયો.  તો એની પાછળ મોટુ પણ આવી ગયો. ચંદુએ મને ફોન કરીને બોલાવ્યો. કહ્યું કે જલ્દી આવો; છોટુ ગાંડો થયો છે

હું પહોચ્યો ત્યારે, એના ધમપછાડા હળવા થયા ન હતા. થ્રી સેવન્ટી, થ્રી સેવન્ટીના બરાડા જ ચાલુ હતા.

‘જાણે બાપાના ઘરનો જ કાયદો હોય અને બારમાનો રિવાજ કાઢવસનો હોય તેમ દાઢીવાળાઓએ ૩૭૦નો રિવાજ જ કાઢી નાંખ્યો. સાલા બદમાશ. કોંન્સ્ટીટ્યૂશનનું કોઈ રિસ્પેક્ટ જ નહિ. મારેના ભગતડાઓ સાથે રહેવું જ નથી. હું કોઈ મંદિરમાં રહેવા જઈશ. ના કોઈ  હોટેલ મોટેલમાં જઈશ.’

‘છોટુ બેટા મારી મોટેલમાં આવી રહે. કરસનદાદા અત્યારે મારે ત્યાં જ રહે છે. એને તારી કંપની ગમશે.’ અચાનક જ મંગુ કરસન દાદાને લઈને આવી પહોંચ્યો.

ચંદુભાઈએ એને ઠંડો પાડ્યો. ‘આ ત્રણસો સિત્તેર શું છે એ મને સમજાવ.’

મોટુ કહે ‘હવે કાશ્મિર આપણું થઈ ગયું’

છોટુ કહે ‘ગેરકાયદે પચાવી પાડ્યું?

દાદા આપણાથી એ ન લેવાયને? મોદી શાહની ગેંગે ઝઃટવી લીધું એમ જ કહેવાયને?’ છોટુ એ  કોંગ્રેસી કરસનદાદાની સાક્ષી શોધી.

‘જો છોટીયા ભલે હું કોંગ્રેસી છું પણ આ બાબતમાં હું ભારતીય છું. મોદી અને અમિતે આ એક પહેલું કામ એવું કર્યું છે કે જેમાં મારે એના જખ્ખ મારીને વખાણ કરવા પડે. હું એકલો કોંગ્રેસી નથી. ઘણાં મોદી વિરોધીઓએ પણ આ નિર્ણયને વધાવી લીધો છે. કેટલાક કોંગ્રેસી નેતાઓએ પણ જાહેરમાં એને સપોર્ટ કર્યો છે. જ્યોતિરાદિત્ય શિંધીયા, દિપેંદ્ર હૂડા, ભુબનેશ્વર કાલિતા અને જનાર્દન દ્વિવેદી જેવા ઘણાં સમજુ કોંગ્રેસીઓ એ ડર્યા વગર સરકારને ટેકો આપ્યો છે.’

‘પણ રાહુલજી તો એમ કહે છે કે મોદીએ બંધારણનો ભંગ કર્યો છે. બહુમતિનો દુર ઉપયોગ કર્યો છે.’ છોટુના દિમાગમાં કશું ઉતરતું ન હતું.

‘અલ્યા દાદા પાસે પહેલા સમજ કે આ ત્રણસો સિત્તેર શું બલા છે. તને અને તારા પપ્પુને ત્રણસો સિત્તેર અંગે કશું જ ભાન નથી. દાદા એને જરા ટૂંકમા સમજાવો.’  આજે મંગુ મોટેલ દાદા સાથે માન પૂર્વક વાત કરતો હતો.  દાદાએ ગંભીરતાથી બધાને ઐતિહાસિક વાતો સમજાવવા માંડી.

‘જ્યારે ભારત પાકિસ્તાનને આઝાદી મળી ત્યારે ભારતમાં લગભગ ૫૬૨ નાના મોટા રજવાડાઓ હતા. એ બધાને માટે ત્રણ ઓપ્શન હતા. હિદુસ્તાનમાં જોડાવ, પાકિસ્તાન સાથે જોડાવ ક્યાં તો સ્વતંત્ર રહો. સરદાર વલ્લભભાઈએ બધા રજવાડાને સમજાવ્યા ને તેઓ હિદુસ્તાન સાથે જોડાઈ ગયા. હૈદ્રાબાદનો નિઝામ અને જૂનાગઢીયો સુલતાન ટેંટેં કરવા ગયો તો તેને આપણા સરદારે ઠેકાણે પાડી દીધો. નેપાળ ભારત સાથે કેટલીક શરતોને આધીન રહીને સ્વતંત્ર થયું.’

‘હા, એ તો અમને બધી ખબર છે પણ કાશ્મિરનું શું?’  છોટુ અકળારો હતો.

‘આઝાદી વખતે કાશ્મીરના મહારાજા હરિસિંહે ભારત કે પાકિસ્તાન સાથે જોડાવાના બદલે પોતાનું અલગ રાજ ચાલુ રાખવાનો નિર્ણય કરેલો હતો. ૨૦મી ઓકટોબર ૧૯૪૭ના રોજ આઝાદ કાશ્મીર ફોર્સે પાકિસ્તાન આર્મી સાથે મળીને કાશ્મીર પર ચઢાઈ કરી. રાજા હરિસિંહ પાસે કોઈ લશ્કર ન હતું થોદાસિપાઈઓ હતા અને તેમાના મુસ્લીમ સૈનિક સામેના લોકો સાથે જોડાઈ ગયા એટલે બાકી વધેલા સૈનિકો મુકાબલો કરવા સક્ષમ ન રહ્યા. પાકિસ્તાની આર્મી શ્રીનગર તરફ આગળ વધતું હતું.’

‘મહારાજા હરિસિંહે એમનાં દીવાન મહેરચંદ મહાજનને મદદ માટે ભારત મોકલ્યા. ભારત સરકારે મદદ માટે ના કહી દીધી. કારણકે કાશ્મીર ભારત સાથે જોડાયેલું નહોતું. હોમમિનિસ્ટર સરદાર પટેલે કહ્યું કે કાશ્મીર ભારત સાથે જોડાવા માટેના જોડાણખતમાં સહી કરી આપે તો એ ભારતનો હિસ્સો ગણાય પછી ભારત કાશ્મીરને મદદ કરી શકે. ભારત સરકારની આ વાત સ્વીકારવા સિવાય મહારાજા હરિસિંહનો છૂટકો ન હતો. એમણે ૨૬મી ઓક્ટોબર ૧૯૪૭ના રોજ જોડાણખત પર રહી કરીને કાશ્મીરને ભારત સાથે જોડી દીધું.’

‘છોટુ દીકરા, આટલી સમજ તો પડી ને કે કાશ્મિર ૧૯૪૭માં જ તારા જન્મ પહેલાં અને તારા રાહુલના જન્મ પહેલા જ ભારતનું થઈ ગયું હતું. રાહુલનો બાપ રાજીવ પણ તે સમયે ત્રણ વર્ષનો હતો અને લાકડાના વિમાન સાથે રમતો હતો. અને દશ મહિનાની સોનિયા મમ્મા ઈટલીમાં ઘોડિયામાં ગાંગાગુંગા કરતી હતી.’ મંગાએ એક સાથે બેત્રણ સિક્સર મારીદીધી.

 

મેં મંગુને શાંત રહેવા ઈસારો કર્યો. આ જાણવા જેવી વાત છે. આપણે પણ આ બધું જાણતા ન હતા. આપણે ૧૯૪૭માં ગિલ્લી દંડા જ રમતા હતા. દાદા તમે વાત ચાલુ રાખો.’

 

 કાશ્મિરનો કાશ્મીર હવે ભારતનો હિસ્સો બની ગયું એટલે  ભારતના આર્મિએ પાકિસ્તાને જડબાતોડ જવાબ આપીને ભગાડ્યું. હવે કાશ્મિરમાં રાજા હિંદુ અને પ્રજા મુસ્લિમ.  શેખ અબ્દુલાનો મુસ્લિમ પોલિટિકલ લિડર હતો. નહેરૂનો ખાસ દોસ્તાર. એણે કાશ્મિરની પ્રજાને ભંભેરી. કે આ હિંદુઓ તમને રંજાડશે.. શેખ અબ્દુલ્લા પોતાનો કેશ લઈને જવાહરલાલ નહેરુ પાસે આવ્યા. શેખ અબ્દુલ્લાની માંગણી હતી કે કાશ્મીરની પ્રજાને સાંત્વના આપવા માટે ભારત સરકાર કાશ્મીરને ખાસ બંધારણીય અધિકારો આપે. આવા વિશેષ અધિકારોની યાદી તૈયાર કરીને શેખ અબ્દુલ્લાએ નહેરુજીને રજુઆત કરી. 

 

          નહેરુજીએ કહ્યું કે તમે ડો.ભીમરાવ આંબેડકરને મળો. બંધારણ ઘડવાની  જવાબદારી એમની છે. શેખ અબ્દુલ્લા પોતાની માંગણી લઈને ડો. આંબેડકરને મળ્યા. ડો. આંબેડકરજીએ ઘસીને ના કહી દીધી. આખા દેશનું બંધારણ એક જ હોય. દેશના બીજા નાગરિકો કરતા કાશ્મીરના નાગરિકોને વિશેષ અધિકારો કેવી રીતે આપી શકાય ?  શેખ અબ્દુલ્લા ફરીથી નહેરુજી પાસે આવ્યા.

નહેરુ બહુ ભોળીયા.   નહેરુજીએ સરદાર પટેલને બોલાવીને શેખ અબ્દુલ્લાની માંગ કોંગેસની વર્કિંગ કમિટીમાં મંજૂર કરાવવા માટે કહ્યું પણ સરદાર સહીત વર્કિંગ કમિટિએ પણ આ બાબતનો વિરોધ કર્યો. 

નહેરુ થોડા વધુ લાગણીશીલ હતા; એમાંને એમાં એમણે મોટી ગરબડ કરી નાંખી. કાશ્મીરની પ્રજા માટે શેખ અબ્દુલ્લાની માંગણીઓને ધ્યાનમાં લઈને બંધારણની કલમ ૩૭૦ માટેનો મુસદો તૈયાર કરવા માટે ગોપાલસ્વામી આયંગરને કહેવામાં આવ્યું અને ગમે તે ભોગે આ મુસદો બંધારણ સભામાં મંજૂર કરાવવાની જવાબદારી સરદાર પટેલને સોંપવામાં આવી. નહેરુના હઠાગ્રહ સામે બધાને નમવું પડ્યું. કાશ્મીરની પરિસ્થિતિ થાળે પાડવા માટે હંગામી કલમ ( ટેમ્પરરી કે જે થોડા સમય પછી રદ થઈ શકે તેવી કલમ ) તરીકે કલમ ૩૭૦ને બંધારણમાં ઉમેરવામાં આવી. કાશ્મીર રાજ્યને વિશેષ રાજ્યનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો. કાશ્મિરના કોકડા માટે નહેરૂની મુર્ખાઈ અને અબ્દુલ્લાની કોમવાદી લુચ્ચાઈ જવાબદાર છે.’

જરા જાણવા, સમજવા જેવી વાત છે.  કાશ્મીર રાજ્યને કેટલાક ખાસ અપાયલા. જે દેશના બીજા રાજ્યના નાગરિકોને મળતા નથી. 

ભારતની સંસદ દ્વારા ઘડવામાં આવેલા કોઈ કાયદાને જો કાશ્મીરની વિધાનસભા મંજૂરી ન આપે તો તે કાયદાને કાશ્મીરમાં લાગુ કરી શકાય નહિ. (સંરક્ષણ, વિદેશી બાબતો અને સંદેશાવ્યવહાર સિવાય). જે રીતે ભારત દેશનું પોતાનું બંધારણ છે એવી જ રીતે કાશ્મીરનું પોતાનું અલગ બંધારણ છે. ભારતની સુપ્રીમકોર્ટના કોઈ નિર્ણયને માનવા માટે કાશ્મીર બંધાયેલું નથી. 

જાણે કાશ્મીર અલગ દેશ હોય એમ કાશ્મીરના નાગરિકને બેવડું નાગરિકત્વ મળે છે. એક ભારતનું નાગરિકત્વ અને બીજું કાશ્મીરનું નાગરિકત્વ જ્યારે અન્ય રાજ્યના નાગરિકોને માત્ર ભારત દેશનું એક જ નાગરિકત્વ મળે છે.

કાશ્મીરના કાયમી નાગરિક સિવાય બીજી કોઈ વ્યક્તિ કાશ્મીરમાં મિલકતની ખરીદી કરી શકતી નથી. 

મજાની વાત તો એ છે કાશ્મીરની કોઈ કલી કાશ્મીર સિવાયના ભારતના અન્ય કોઈ રાજ્યના ભમરા સાથે લગ્ન કરે તો એ કલીનું કાયમી નાગરિકત્વ ખતમ થઈ જાય છે પરંતુ જો એ પાકિસ્તાનના કોઈ છોકરા સાથે લગ્ન કરે તો નાગરિકત્વ ખતમ થતું નથી. (બાપના ઘરનો કાયદો)

          કાશ્મીરનો પોતાનો અલગ ધ્વજ છે.  કાશ્મીરમાં કોઈ નાગરિક ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજ કે રાષ્ટ્રચિહ્નનું અપમાન કરે તો તેને કોઈ સજા પણ કરી શકાતી નથી.

          ભારતના અન્ય રાજ્યની વિધાનસભામાં ધારાસભ્યનો કાર્યકાળ ૫ વર્ષ છે જ્યારે કાશ્મીરની વિધાનસભાના ધારાસભ્યનો કાર્યકાળ ૬ વર્ષ છે.  કાશ્મીરમાં ભારત સરકાર ક્યારેય નાણાકીય કટોકટી જાહેર ના કરી શકે. અબ્દુલ્લા ભાઈજાન બોલા ઔર પંડિતજીને દે દીયા.

આવા તો નાનાં મોટા કેટલાય વિશેષાધિકાર બંધારણની કલમ ૩૭૦ દ્વારા કાશ્મીરને આપવામાં આવ્યા હતા. આ જ કલમના અનુસંધાને ૧૪-૫-૧૯૫૪ના રોજ તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ ડો.રાજેન્દ્ર પ્રસાદનાં હુકમથી બંધારણમાં કલમ ૩૫એ ઉમેરવામાં આવી અને કાશ્મીરના કાયમી નાગરિકોના અધિકારોની જોગવાઈ કરવામાં આવી જે મુજબ કાશ્મીરમાં રહેતા હોય પણ કાશ્મીરના કાયમી નાગરિક ન હોય તો તેમને સરકારી નોકરી કે સરકારી યોજનાઓનો લાભ મળી શકે નહિ અને કાશ્મીરની વિધાનસભામાં મતદાન પણ કરી શકે નહિ. 

હવે છોટુ, તારે અને આપણા યુવરાજ રાહુલજીએ બંધારણ સમજવાની વાત છે.

‘બંધારણની કલમ ૩૭૦ રદ કરવા માટે બંધારણમાં જ જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. એ ટેંપરરી હતું. મૂળ બંધારણ પ્રમાણે, ભારતના રાષ્ટ્રપતિ, જમ્મુ કાશ્મીર વિધાનસભાની મંજૂરી સાથે એક જાહેનામુ બહાર પાડીને આ હંગામી કલમને રદ કરી શકે. પણ વિધાન સભા તો હતી નહિ. રાસ્ટ્રપતિ શાશન હતું. કોઈની મંજુરી લેવાની રહીજ નહિ. ભારતના બંધારણે આપેલા આ અધિકારનો ઉપયોગ કરીને ભારતના રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદે તા.૫મી ઓગસ્ટ ૨૦૧૯ને સોમવારના રોજ જાહેરનામું બહાર પાડીને બંધારણની ટેંપરરી કલમ ૩૭૦ કાયદેસર ઉડાડી દીધી. મોદી શાહે બધું જ પર્ફેક્ટ કાયદેસર જ કર્યું છે. સાલાઓ હોંશીયાર તો ખરા જ.’

‘છોટુ, ગાંડાની જેમ બંધારણ બંધારણના બરાડા ના પાડ. લોકો તને પાકિસ્તાની ગણશે? પાકિસ્તાને પણ તારા જેવી જ રડારોડ કરી હતી. રડતુ કકળતું યુનોમાં ગયું.  યુનોમાં પણ કોઈ દેશે એને દાદ આપી નહિ. માત્ર ચપટા નાક વાળા ચીનાએ ટેકો આપ્યો. પોલાંડ વાળાને તો નિયમ મૂજબ ટેકો આપવો પડે એટલે લૂલો ટેકો આપ્યો. પાકિસ્તાનનું કશું વળવાનું નથી. દીકરા છોટુ, હું તો કોંગ્રેસી છું અને કોંગ્ર્સી તરીકે જ મરીશ પણ કોંગ્રેસી પહેલા હું હિંદુસ્તાની છું.

વાતો ચાલતી હતી એમાં છોટુ મોટુની વહુઓએ ભંગ પાડ્યો. એક તિરંગા કેરેટ કેઇક લઈ આવી. ઉપર લખ્યું હતું કાશ્મિર હમારા થા, હમારા હૈ, હમારા રહેગા. દાદાની ભાવતી કેરેટ કેઈક હતી. છોટુ બિચારો એકલો પડી ગયો. સમજ્યો પણ સ્વિકારવા તૈયાર ન હતો. એક ખૂણાપરની ખુરશી પર બેસી કેઇક હાથમાં લઈને મનમોહનસિંહે પરાણે બોલેલા વાક્યનું રટણ કરતો હતો.  हमें पार्टी की कुर्बानी मंजूर है लेकिन देश का नुकसान मंजूर नहीं है।

દાદા તમે ગમે તે કહો પણ કાળી ધોળી દાઢીએ બંધારણની હાંસી ઉડાડી છે.  અને કાશ્મિરની પ્રજાનો મત દબાવી દીધો છે. દુનિયાની પ્રજા ભાજપને ધિક્કારશે. પાકિસ્તાન મોદીને માફ નહિ કરે. રાહુલજીના મનોભક્ત છોટુની આંખમાં પાણી હતા.

 ( તિરંગા સપ્ટે. ૨૦૧૯)

ચંદુભાઈનું ડિપ્રેશન

શાસ્ત્રીજી, ચંદુ હોસ્પિટલમાં છે. હું તમને લેવા આવું છું. આપણે જઈને જરા ઠેકાણે પાડી આવીએ.
કેમ? શું થયું? ચાર દિવસ પહેલાં તો એની સાથે દોઢ કલાક ખપાવ્યું હતું. મજામાં હતો. આનંદથી
વાત કરતો અને બૈજુ બાવરાનું ગીત “આજ ગાવત મન મેરો” ગાતો હતો.

હવે ચંદુ રડતા અને ઘોઘરા અવાજે ગાય છે. “સૂરના સજે. કોઈ સાગર દિલ કો બહલાતા નહિ.
આસું ભરી હૈ, હમને તો જબ કલિયાં માંગી કાંટો કા હાર મિલા, તુટે હુવે ખ્વાબો મેં.”
પણ ચંદુને થયું શું?

ચંપાએ એને સાઈક્રિયાસ્ટ્રિક વોર્ડમાં દાખલ કરાવ્યો છે. આપણે જઈએ પછી બધી વાત. હં હમણાં જ
નીકળું છું. તૈયાર રહેજો. હું તૈયાર થઈને બહાર ઉભો અને મંગુમોટેલ મને લેવા આવ્યો. સાથે સાથે
કરસનદાદા તો હોય જ.

મેં દાદાને કહ્યું “દાદા આ ઉમ્મરે તમે શું કામ દોડાદોડી કરો છો!

દાદાને બદલે મંગુએ જ જવાબ આપ્યો “દાદાના મનમાં એમ છે કે એની ચમ્પાવહુ હોસ્પિટલમાં
પણ એમને માટે કેરેટ કૅઇક લાવશે. એટલે સાથે આવવા તૈયાર થઈ ગયા.”

“ચંદુ તો દીકરા જેવો વ્હાલો છે, મને એની ચિંતા થાય છે એટલે તો આવું છું.” ચંદુ માટે દાદાને
લાગણીનો ઊભરો આવ્યો. ખરેખરતો ગયે વખતે જ્યારે ચંદુ હોસ્પિટલ્માં હતો ત્યારે ચંપા એક
ડબ્બામાં કેરેટ કેક વધેલી હશે તે લઈ આવી હતી. અને ચંદુને બદલે કરસનદાદાએ જ પુરી કરી
હતી. મંગુ એને કેરેટ કેકની વાતમાં હમ્મેશ સતાવતો રહેતો. વડીલને ખોટું ના લાગે એટલે મારે
કહેવું પડ્યું. “દાદા, મંગુ તો આપને માત્ર ચિઢવવા માટે જ કહે છે. મનમાં ઓછું ના લાવવું. એ જ
તો તમને રાખે છે. કાળજી રાખે છે.”

બિચારા દાદાએ હતાશ અવાજે કહ્યું, “મારા ચાર ચાર દિકરાઓ ઈંડિયામાં જલસા કરે છે અને છતે
પૈસે આ દેશમાં મારે પડી રહેવું પડે છે. મારું કોઈ નથી. આ ઉંમરે મારે ભત્રિજાઓને ત્યાં રહેવું પડે
છે. લોકો જાત જાતની સલાહ આપે છે. આ ઉમ્મરે તમારે એક જ જગ્યાએ ઠરેઠામ રહેવું જોઈએ.
મારો એક દીકરો દીલ્હીમાં છે અને એક ગાંધી નગરમાં છે. બન્ને કહે છે કે હવે દેશમાં ગુંડા રાજ છે.
દેશમાં આવવા જેવું નથી. જ્યાં છો ત્યાં પડી રહો. તમારી સલાહ પ્રમાણે, બે પૈસા આમતેમ કરીને
કમાયા એટલે હવે બેંકવાળા પાછળ પડ્યા છે. લોનના પૈસા પાછા આપો. સરકારનો ડોળો હવે
અમારા પર છે. જો પાછા જ આપવાના હોય તો લેવાનો અર્થ જ શું રહે? માલ્યાની જેમ અમારે જ
પોટલાં બાંધવા પડશે. બાપા, તમે ત્યાં અમેરિકામાં જ રહેજો’

‘દેશના લોકોએ, સીધા સાદા, ભલાભોળા જુવાનીઆ છોકરાને બદલે લુચ્ચા, લફંગા, બદમાશ,
ગુંડાઓને દેશ પર રાજ કરવા ખુરશીઓ આપી. હું જો સુરત કે અમદાવાદમાં હોત તો આવું ના
થાત. ગુજરાતની છવ્વીસે છવીસ ખુરસી પર પંજાનો ખેશ હોતે. વાદરાએ તો મને ફોન કરીને કહ્યું
હતું કે ભૈલાને માર્ગદર્શન આપવા દિલ્હી આવો; તમારી ખાસ જરૂર છે. પણ હવે આ ઉમ્મરે સોળ
સોળ કલાક વિમાનમાં થોડું બેસી રે’વાય. મેં કહ્યું કે હું ફોન પર જ જેમને સલાહ જોઇતી હોય
એમને સલાહ આપીશ. પણ બિચારાઓ ક્યાં ક્યાં દોડે. અમેઠીને સાચવે કે કેરાલામાં પથરાય?
બચારાઓને મારી સલાહ માંગવાનો પણ ટાઈમ ક્યાં હતો? મેં સામેથી ફોન કરેલો કે એટલિસ્ટ
મારા લાજપોરીયા ભત્રીજાને કાઠીયાવાદમાંની એકાદ ટિકિટ આપો. જામનગરની ટિકીટ આપો. સો
ટકા એ સીટ તો આપણી જ સમજવી. પણ હાઈ કમાંડમાં કંઈ ગરબડ થઈ. કોઈએ મારું ના માન્યું.
લાજપોરીઓ ભત્રીજો બિચારો ભુખ્યો તરસ્યો કેટલા દિવસ બહાર તંબુમાં પડી રહ્યો હતો. દેશભરના
લોકો એની સાથે હતા. એને ટિકીટ ન આપીને પંજાએ મોટ્ટી ભૂલ કરી હતી. મેં પાછો ફોન કર્યો તો
મને જવાબ મળ્યો કે જામનગરમાં એ ઊભો રહે તો એક જ સીટ મળે. જો એ ગુજરાતમાં ફરતો રહે
તો છવ્વીસે છવ્વીસ સીટ લાવી શકે. એ વાત પણ માનવા જેવી હતી. બિચારો લાજપોરીયો એકલો
તો ક્યાં ક્યાં દોડે? મેં દિલ્હી ફોન કર્યો કે એને ગાડી કે હેલીકોપ્ટર જેવું આપો. બધું આપ્યું પણ મોડું
મોડું. હવે પાચ વર્ષ મોદીના રાજમાં કેમકેમ જીવાશે? કોઈને બિમાર વિધવાની દયા નથી આવતી.
બિચારો રાહુલ કેટલા ડિપ્રેશનમાં છે. તમને શું સમજાય જેને જે મળવું જોઈએ, પોતાના હક્કનું ના
મળે એટલે ડિપ્રેશન આવે જને. ભલોભોળો રાહુલ ડીપ્રેશનમાં છે. ભગવાન એને જલ્દી ડિપ્રેશનમાં
થી બહાર લાવે અને ગર્જના કરતો સિંહ બનાવે.’

‘દાદા તમે ક્યાં મોદીના રાજમાં જીવો છો? તમે તો ટ્રંપ સાહેબના રાજમાં લીલા લે’ર કરો છો. અને
દાદા છન્નુ વરહ તો પાંચ વરસથી ઊજવો છો હજુ બીજા પાંચ કાઢશો તો કદાચ ધોળી દાઢીને

બદલે કાળી દાઢીના રાજમાં પણ જીવવું પડશે. છન્નુ તો ઘણાં વર્ષ ઊજવ્યા હવે સત્તાણું, અઠ્ઠાણું
ગણવા માંડો. કે વ્હેલો પાર આવે.’

અમારા કરસનદાદાની કેટલીઓ છન્નુમી બર્થડે અમે ઉજવી હશે. સાચી બર્થડે કોઈને ખબર નથી. એ
મોટેભાગે મંગુની મોટેલ પર ધામો નાંખીને પડી રહેતા. મંગુએ એક નાનો રૂમ એને માટે રાખી
મુક્યો હતો. આમ પણ અમુક સમયે જ બધી રૂમો ભરાયલી હોય બાકી કોઈ ખાલી રૂમમાં એમની
સગવડ થઈ રહેતી.

દાદાની વાતોમાં લાંબો રસ્ત્તો ક્યાં કપાઈ ગયો તે ખબર ના પડી. અમે હોસ્પિટલ પહોંચ્યા. આ
વોર્ડમાં ડિપ્રેશન વાળા કરતાં તો ખરેખર અડધા પાગલ લોકો વધારે જણાતા હતા.

અમે એની રૂમમાં ગયા ત્યારે ચંદુ સિલિંગ સામે જોઈને મોટેથી રડતો હોય એમ ગાતો હતો. આંસુ
ભરી હૈ યે જીવનકી રાહેં.

ચંપા ખુરશી પર બેસી કપાળ પર હાથ ઠોકતી બબડતી હતી, મારે હવે ઘડપણના દિવસો આ
ગાંડિયા સાથે કાઢવાના? બે મહિનાથી ઘરમાં રાગડા તાણ્યા કરે છે અને હવે તમારો દોસ્ત ગાંડો
થઈ ગયો છે.

“ના કોઈ ઉમંગ હૈ” ચંદુએ ગાવા માંડ્યું. કરસનદાદાએ ચંદુની પાસે જઈને પુછ્યું ચંદુ શું થયું?
“દિલકા ખિલૌના આ જ તૂટ ગયા.”

ચંપા, આ તારો ચંદુ કોઈ બૈરાના લફડામાં પડ્યો હતો? મંગુએ ચંપાને સીધો સવાલ પૂછ્યો.
તમે માનો છો કે કોઈ એના ડાચા સામે પન જોતું હશે. અને જૂએ તો હું બેઠી છું ને એને સીધી
કરવાવાળી. પણ એક મ્યુઝિકના પ્રોગ્રામમાં જઈ આવ્યા પછી એ બસ દેવદાસના જેવા ગીતો ગાવા
માંડ્યો છે.

મંગુ એને તતડાવતો હતો.

મેં કહ્યું ચંદુભાઈ શું પ્રોબ્લેમ છે. આ વિકએન્ડના મ્યુઝિકલ પ્રોગ્રામનું શું થયું? અમે હાઈસ્કુલમાં હતા
ત્યારે અમે થોડા મ્યુઝિકના પ્રોગ્રામ સાથે જોયલા. એને પણ મારી જેમ સાંભળવાનો શોખ. મારી
ટિકિટ પણ એ જ કઢાવતો. એનો અવાજ સરસ હતો અને પ્રમાણમાં સારું ગાતો પણ ખરો.
અમેરિકામાં આવ્યા પછી ગાવા વગાડવાનું બંધ થઈ ગયું હતું. પાંચ દશ વર્ષ પહેલાં એનો એ રસ

ફરી જાગૃત થયો હતો. ઈન્ડિયાથી કોઈ સંગીતકાર આવે તો એને પોતાને ત્યાં રાખતો અને રાત્રે
એના સંગીતનો લાભ પણ લેતો. એને એક સંગીત સંસ્થા સાથે સારો ઘરોબો હતો. દર મહિને એ
સંસ્થાને પોતાની રીતે મદદ પણ કરતો. એ સંસ્થાનો ગયા વિકએન્ડમાં કાંઈ પ્રોગ્રામ હતો. એ મને
કહેતો હતો કે આ વખતે પ્રોગ્રામમાં હું ગાવાનો છું.

એના સંદર્ભમાં જ એ કાંઈ લવારે ચઢ્યો હતો.

મેં ફરી પુછ્યું ચંદુભાઈ તમારો પ્રોગ્રામ કેવો ગયો એ તો વાત કરો.

સાસ્ટરી આ મંગુને એમાં કઈ હમજ નૈ પરે. આઈ એમ અપ સેટ, આઈ એમ ડિપ્રેશ. આ ડુનિયામાં
જીવ્વા જેવું લાગટું જ નઠી. અવે કોઈડા’રો પણ કૉઇણે મ્યુઝિક માટે પૈહા આપ્પાનો નઠી.

ઓકે, તમે પૈસા આપવાના નથી તો ન આપતા પણ ડિપ્રેશ કેમ છો તે તો કહો?

સાસ્ટ્રી મારી જગ્યાએ ટુ હોય ટો ટુ ટો કાંટો ખૂન કરી બેસે કાંટો આટ્મહટ્યા કરી બસે.
આ શાસ્ત્રીજી પૂછે છે એનો જવાબ ભસને” મંગુ બરાડ્યો.

સાસ્ટ્રરી મને ગાવાનું કીધેલુ ને મને ગાવા જ નઈ ડીઢો. સંગીટ ક્લબના સેક્રેટરી સૂરિયાએ મને
પ્રોમિશ કરેલું કે બે મહિના પછીના મન્ઠલી પ્રોગ્રામમાં ટમારે ગાવાનું જ છે. ટમે જ મેઈન સિંગર.
ટમે સંગીટના ટમારા ઈન્ટરેસ્ટ અને ટમારા નોલેજનું બેકગ્રાઉન્ડ આપજો અને એકાડ સરસ સોંગ
ગાજો. ટુ ટો જાને છે કે તને અને મને ક્લાસિકલ મ્યુઝિકનો શોખ છે. મેં ટને કઈલું પન ખરું કે હું
બજુબાવરાનું આજ ગાવત મન મેરો ઝૂમકે ગાવાનો છું. ટને ટો ખબર છે કે આ સોંગ ડેસી રાગમાં
છે. કેટલાક ડેસી બુઠ્ઠાઓને રાગ ડેસીમાં અને રાગ ડેસ માં ગટાગમ નઠી. હું એમને સમજાવવાનો બે
રાગનો ડિફરન્સ હમજાવવાનો હટો. મારા માઇન્ડમાં મે પ્લાન કરેલો કે હું શું બોલવાનો છું ને હુ
ગાવાનો છું. યુ નો ઇટ વોઝ લાઈફ તાઈમ ઓપોર્ટ્યુનિતી ફોર મી.

પન હુમ ઠીયું ટે હું ટને કઉં. આપનો સૂરિયો સુરેશ પ્રોગ્રામમાં આઈવો જ નૈ. એને બડલે મુકેશ
મુકલાએ પ્રોગ્રામ કંડક કઈરો. એને જાહેર કરી ડીધુ કે બઢ્ઢાએ ટન ટન મિનિટનું એક જ સોંગ
ગાવાનું છે. મને એમ કે બીજા બઢાને ટન ટન મિનિટ પન મને ટો ટીશ મિનિટ મલહે જ મલહે.
એમાં પાછો એક બોલિવૂડ વાલો સિંગર પન આવેલો. ઓય એને પન ગાવાની બાબટમાં લેક્ચર
ફાડેલું. મને હૌ ગમેલુ. પછી મારો વારો આઈવો. મેં તૉ મારી વાટ કરવા માંદી ટો બોલિવૂડ વારાએ
કઈ દીધુ કે તારી ટન મિનિટ પુરી થઈ ગઈ. અને મૂકલા મહેશે મારા હાઠમાં થી માઈક છિનવી લીઢું. એ માઈક ન હટું મારી બોલિવુડિયા કરટાં હારુ ગાવાની સુપિરિયારીટી બતાવવાની ટક હટી.
સાલુ બૌ લાગી આવેલું. હું મારા ડિલનું ડુખ ગાઈ ગાઈને બાર કાઢતો હુતો ને ચંપાએ મને
ગાંન્ડાની ઓસ્પિતાલમાં ઢકેલી ડીઢો. બોલ મારી જગ્યાએ ટુ ઓય ટો ટને ડિપ્રેશન આવે કે નૈ?
ના ચંદુભાઈ મને જરા પણ ડિપ્રેશન નહિ આવે. એ કાંઈ મોટી વાત નથી. બિચારા મહેશને સુરેશે
વાત જ કરી ન હોય કે આમાં ચંદુને લાંબુ બોલવા ગાવા દેવાનો છે.

એટલામાં અમારો ડોક્ટર કેદાર આવી પહોંચ્યો. પછી તો અમે ડિપ્રેશનની વાત પર ચઢી ગયા.
જ્યારે કોઈ એમ માનતું હોય કે અમુક સ્થાનને માટે હું લાયક છું. અથવા તો આ સ્થાન કે આ પદ
કે આ માન મને મળવું જોઈએ અને એ મેળવવાનો મારો અઘિકાર છે એ કોઇ કારણસર ન મળે,
એના કરતાં નીચલી કક્ષાની વ્યક્તિ એ માન કે પદ મેળવી જાય કે ઝૂટવી જાય ત્યારે હતાશા આવે
અને એ હતાશા એ જ ડિપ્રેશન. પછી સ્વાભાવિક છે કે દિલિપકુમારની જેમ ગાવાનું મન થઈ જાય
કે “કોઈ સાગર દિલ કો બહલાતા નહિ”

ડોક્ટર આ ચંદુની વાતમાં તો કાઈ દમ નથી પણ આપણા કરસનદાદાને થોડી ડિપ્રેશનની અસર
છે. રાહુલને બદલે મોદીનું રાજ આવી ગયું. મંગુએ ફરી દાદાને ચિઢ્વ્યા.

આજે ડોક્ટર મુડમાં હતા. “એમાં દાદાનો જ વાંક. એ જો ગયા હોત તો સરકારમાં રાહુલ, માયાવતી
કેજરીવાલ સિધ્ધુ વાંકુ ઊભું ત્રાંસુ ઘણું હોત. પન શું થાય? દાદાએ જઈને રાહુલને મદદ કરવી
જોઈએ. ખરેખર તો આખું ગાંધી પરિવાર ડિપ્રેશનમાં ગરકી જાય એવા સંજોગો છે.

ચંદુભાઈને તો અહિ રાખવાના નથી. મારે ડોકટર સાથે વાત થઈ છે. એક દિવસ મારે ત્યાં જ
આપણે આપણા માટે જ સંગીતનો પ્રોગ્રામ રાખીશું. અમિરખાન અને પુલ્સ્કરનું બૈજુબાવરાનું નહિ
પણ પડોશનનું એક ચતુરનાર. ચંદુભાઈ અને મંગુભાઈ બન્ને ગાશે. અમે બધા હસી પડ્યા.

તિરંગા ઓગસ્ટ ૨૦૧૯

મંગુ મોટેલ અને વીવીઆઈપી સંદીપીયો

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

ચન્દુ ચાવાલા, મંગુ મોટેલ અને વીવીઆઈપી સંદીપીયો

‘સાલો ____(એક સુરતી ગાળ) એ કદીયે ન સુધરે. _____(ફરી એક જોરદાર મરચાવાળી સુરતી) સાલો બદમાશ, આપણો જ દોસ્ત, અને આપણી સાથે જ મહોલ્લામાં રમેલો, સાથે જમેલો, સાથે ભટકેલો; એક બે વાર મેં જ એને માર ખાતો બચાવેલો તે; આજે બધું ભૂલી ગયો. મારી પાસે પણ પેલા ચોર લોકો _____(એક ફ વાળી અમેરિકન સમાજમાં ગયેલી ભદ્ર ગાળ) પૈસા ઉઘરાવી ગયેલા.’

અલ્યા આ ઉકળાટ શાનો છે? એમ હું પુછું તે પહેલા ચન્દુ ચા વાલાએ પુછ્યું. ‘ઐલા ટને હું થીયું. એકડમ હુરટી સંસ્કૃટમાં ફાડવા માંઈડું છે. આપનો કયો હુરટી ડોસ્ટાર બઢૂં ભૂલી ગીયો? હરખી વાટ ભસી કાર.’

‘પેલા ભગતડાઓ(એક અમેરિકન ગાળ) વગર લેવે દેવે ઉજવણી કરવા તૈયાર થઈ ગયા. કે’તા હતા કે કેનેડિયન દેશીઓએ તો જીતની ખુશાલીમાં સ્ટ્રીટમાં ડોલર ઉછાળેલા તો આપણાંથી નાનું ઉજવણી ના થાય? એમ સમજાવી ઈલેક્શન વિનિંગ સેલિબ્રેશન માટે મારી પાસે પણ ઘણું ડોનેશન લઈ ગયેલા. મને પાસ પણ આપી ગયેલા. મારી પાસે પણ કોન્ટ્રીબ્યુટર તરીકે વીઆઈપીનો પાસ હતો. ફંકશનમાં વહેલો જઈને હું આગળની રોમાં બેઠેલો ને આપણા જાડીયા સંદીપીયાની મોડીમોડી પધરામણી થઈ. એના ચમચા ઓર્ગેનાઈઝરોએ મારી પાસે આવીને મને કહ્યું ‘કાકા, પ્લીઝ તમે જરા પાછળ જાઓને.

આ વી.વી.આઈ.પીમાટેની સીટ છે. સંદીપભાઈને બેસવા દો.’ અને સંદીપીયો જાણે મને ઓળખતો જ નથી, એમ મારી જગ્યા પર બેસી ગયો. મને ઉઠવાનું કહેવા વાળા ચમચાએ થેન્ક્યુ કહ્યું પણ ફ……સુંદીપીયાએ મારી સામે જોઈને થેન્ક્સ કહેવાની દરકાર પણ નહિ કરી. મારું તો એટલું ખસી ગયું હતું કે સાલાને ફેંટ પકડીને ખુરશી પરથી ઉઠાડું. જેમ તેમ જાત પર કન્ટ્રોલ રાખ્યો.‘

મારે કહેવું પડ્યું કે એ વાત તો ગઈ કાલની હતી. મંગુ, જેમ ગઈકાલે તેં કંટ્રોલ રાખ્યો એ જ રીતે આજે પણ મગજ અને ભાષા પર કન્ટ્રોલ રાખ. બાજુના રૂમમાં બધી લેડિઝ છે અને તારો સુરતી બબડાટ સાંભળે છે.
ઈંડિયાનું ઈલેક્શન પતી ગયું હતું. ભાજપ સિવાયના બીજા પક્ષો અને ઉમેદવારોની આશાઓનું ઊઠમણું અને માસીસા શ્રાદ્ધ થઈ પણ ગયા હતા. હવે કોઈને રસ ન હતો. પણ ઉત્સાહ ઘેલાઓ મારી તોડીને ટોળું ભેગું કરી ભાષણબાજી કરી લેતાં હતાં. અને એને માટે પણ સ્પોંસર ઊભા કરીને જલસા કરતા હતા. એવા એક પ્રોગ્રામમાં અમારો મંગુ મોટેલ ગયો હતો.

સંદીપ અમારો નાનપણનો દોસ્ત. આજે અમેરિકામાં મોટો બિઝનેશમેન બની ગયો. દરેક સોસિયલ ઈવાંટ્સને એ પોતાના બિઝનેશમાં કન્વર્ટ કરી શકતો. એની પ્રવૃત્તિઓ બધી. એક પબ્લિક ઈમેજ ઉભી કરી. ખરેખર મોટો બોટો તો હવે ઠીક, પણ મોટાઈ ખોર. તો ખરો જ. એના એરિયાનો મોટો સોસિયલ વર્કર તરીકે આગળ આવી ગયો.

જ્યારે અમે સુરતી મિત્રો ભેગા થઈએ અને એને કહેણ મોકલીયે ત્યારે વચ્ચે જરા મોઢું બતાવી જાય, આવે તો મિત્ર તરીકે નહિ પણ જાણે અમારા ઉપર ઉપકાર કરીને આવતો હોય એવા મહાનુભાવની જેમ આવે અને ચાલ્યો જાય. અમારા ચંદુ ચાવાલા પાસે એના કરતાં ચાર ઘણા પૈસા પણ એટલિસ્ટ સંદીપ કરતાં અમારો ચંદુ ઘણો હંબલ.

મંગુની વાત જરા જૂદી. જ્યારે મંગુ એને જુએ એટલે એને ઇરિટેશન થવા માંડે.

સંદીપે મંગુ સાથે શું કર્યુ એ વાત બાજુ પર મુકીતે તો પણ મંગુનો ઉકળાટ એક રીતે વ્યાજબી જ હતો. માત્ર સંદીપની વાત ન હતી. અમારા અમેરિકામાં દરેક ગુજરાતી સામાજિક ટોળાઓમાં થોડા મોટા માથાના વીવીઆઈપીઓ ઝામી ગયા છે.

બસ એક વખત નામનો ટપ્પો પડી જાય પછી દરેક જાહેર ફંકશનમાં વીવીઆઈપી ડોલતાં ડોલ્તાં મોડા મોડા આવે. ચમચાઓ ઓહો ઓહો કરતાં એમને ફ્રંટ રોની સેંટરની સીટ પર બેસાડે. સ્ટેજ પર ભારત નાટ્યમ ચાલતું હોય તે પણ બે પાંચ મિનિટ માટે બિચારું કમ્ન્ફ્યુઝ થઈ જાય. કોઈપણ જાતનું ડોનેશન આપ્યું હોય કે ન આપ્યું હોય તે માત્ર રામ જ જાણે..

બેશરમ વીઆઈપી એમાં જ પોતાનું સન્માન સમજે.
હવે આ અતિવિશિષ્ટ વ્યક્તિ એટલે કે વેરી ઈમ્પોર્ટન્ટ પરસન ખરેખર મહત્વના છે? ધારો કે આ ઈમ્પોર્ટન્ટટ પરસન ઈવાન્ટમાં ન જ આવે તો પ્રોગ્રામ બંધ રાખવો પડે? પણ આવે એટલે એમને મોટાભા કરીને વિશેષ અધિકાર અને ખાસ સગવડ આપવી પડે. આ હિસાબે તો ટિકિટ લઈને પાછળ બેઠેલાઓ જરા પણ ઈંપોર્ટટન્ટ ના કહેવાય. જરા ફની તો કહેવાય જ. ગુગલ વિકિપિડિયા વીઆઈપી માટે કહે છે-

A very important person (VIP) is a person who is accorded special privileges due
to their status or importance. [1] હવે સ્ટેટસ અને ઈંપોર્ટન્સ એ બન્ને શબ્દો સમાનાથી તો નથી જ. તો ઈંપોર્ટટન્ટ પિપલને જ સ્પેશીયલ પ્રિવીલેઇજ મળવા જોઈએ નહિ કે સ્ટેટસવાળાઓને.

Examples include celebrities, heads of state or heads of government, other politicians,
major employers, high rollers, high-level corporate officers, wealthy individuals, or any
other socially notable person who receives special treatment for any reason.
The special treatment usually involves separation from common people, and a higher
level of comfort or service.

સામાન્ય માણસ તરીકે આ સાલુ મને પણ ડંખે તો અમારો મંગુ ઉકળે તેમાં નવાઈ
શું?

In some cases, such as with tickets, VIP may be used as a title in a similar way
to premium. Usually, VIP tickets can be purchased by anyone, but still meaning
separation from other customers, own security checks etc.
The term very very important person
(VVIP) is also used, [2] especially with reference to VIPs with very high
spending power.

સાસટ્રી લુખ્ખો લેખક છે ને ટુ ચિંગુસ મારવાડી છે. માંડ દમડી છૂટે છે. વખટ આવે મેં પન લેખક, કવિઓ, ગાવાવાલા, નાચવાવાલાને મારે ઘેર રાખેલા ને બઢાના પ્રોગ્રામ હો કરાવેલા. દીકરા મંગુ, મની ટોક્સ. તે તાઈમે હું પન વીવીઆઈપી હટો. પ્રોગ્રામ શરૂ ઠાય ટે પેલ્લા સ્ટેજ પર ડીવો કરવા હૌ જટો. ડિકરા મંગુ, હાચ્ચો વર્ડ VVIP નઠી પન VVIM છે. M ફોર મની. હવે હું કોઈને ઈંડિયાથી બોલાવટો નઠી ચંપાએ ના કઈ દીઢી છે.

મંગુ હજુ ધૂંધવાયલો હતો. સુરતી જ્યારે ગુસ્સે થાય ત્યારે એ કાંઈ મવાલીઓની જેમ મારામારી પર ન ઉતરે. એટલિસ્ટ અમારા સુરતી ગ્રુપમાં નો તો કોઈ જ નહિ. મંગુ જરા બોલવામાં ફાટ. એનો ગુસ્સો એની સુરતી ગાલી પ્રદાનથી વ્યક્ત થતો. ચંદુ, મેં આજ સુધીમાં કોઈપણ દિવસ સંદીપીયાને લાઈનમાં ઉભા રહીને કાઉંટર પરથી ફૂડ લેતો જોયો નથી. વીવીઆઈપી ખરોને એટલે મસ્કા મારુ ચમચાઓએ જ એને માટે ફૂડની ડીશ તૈયાર કરીને લઈ આવવાની. મુડ હોય તો ખાય નહિ તો આખી ડિશમાંથી ફેશનમાં જરાક લે અને ડીશ બાજુ પર મુકી દે. કોંણ એનો બાપ બાબુલાલ ખાવા આવવાનો છે? પહેલેથી ના ભસતા એના પેટમાં શું દુખતું હતું.

‘મને જબરી ભૂખ લાગી હતી. મારે માટે કોઈ થાળ લાવવાનું ન હતું. હું છ ખાનાનું સ્ટાઈરો ફોર્મનું છાબડું લઈને ડિનરની લાઈનમાં ઊભો હતો. સાલા આપણા દેશીઓ, (એક હળવી સુરતી) મારી આગળ એક બૈરું ઉભું હતું. એની કોઈ સગલી આવી. ઓહો! કાંતાબેન તમે પણ આવ્યા છો? કેટલા વર્ષે મળ્યા! બસ લાઈનમાં ભરાઈ ગઈ. ગળે વળગ્યા. અરે મિનાક્ષી, બધા અહિં આવો આપણા કાંતાબેન અહિ જ છે. અને મારી આગળ છ જણાં આવીને ઉભા રહ્યા. તેમાં એક રૂપાળીએ મને સ્વીટ સ્માઈલથી પુછ્યું દાદા, અમે આગળ આવીએ તો વાંધો નથી ને? હું વાંધો કાઢું તે પહેલાં તો દીકરીએ થેંક્યુ કહી દીધું. મારી આગળ પાછળ લાઈનમાં ટોળાં ઘૂસતાં જ હતાં. સાલી છ ખાનાની છાબડીમાં બાર વાનગી લઈને વેરતાં ઢોળતાં બિચારા ડોસલાઓ જતાં હતાં. આ નાના સ્ટાયરોફોમના છબડાંને બદલે બધા પોતાના ઘેરથી મોટો વાડકો લઈને આવતાં શું થાય? બધું એમાં જ નાંખીને મિક્ષ કરીને ખાઈ જવાનું. સાધુ ભોજન. હું કંટાળ્યો. ને બહાર નીકળી બાજુમાં
બર્ગર કિંગમાં જઈને પેટ પૂજા કરી.

મંગુની મોટા વાડકા ઉપરથી મને સાધુનું તુંબડું યાદ આવ્યું. અમારા મહોલ્લામાં એક સાધુ આવતો. એ રામ ચરિત્ર માનસમાં ની ચોપાઈઓ ગાતો. એ એક તુંબડું રાખતો. માત્ર પાંચ બ્રાહ્મણને ત્યાંથી પક્કાભોજન અને અન્યો પાસે કચ્ચા ભોજન લેતો. કચ્ચા ભોજન એટલે દાળ ચોખા ઘઉં કઠોળ. એના એક ભગવા થેલામાં જે કાંઈ અનાજ મળે તે બધું એક સાથે ઠાલવતો. પક્કા ભોજન એટલે રાંધેલું અન્ન. તે એના તુંબડામાં જતું. દાળ, ભાત, શાક રોટલા ભાખરા જે કાંઈ મળે તે બધું એ તુંબડામાંજ જતું. બધું જ એક રસ થઈ જતું. સાધુ એટલે સાધું.

આજ કાલ બુફે જમણમાં પ્લેટ નાની અને વાનગીઓ ઝાઝી. ખાવાના હોય કે ખાવાના ન હોય, બધી વાનગીઓનો ઢગલો નાની ડિશમાં થઈ જાય. બધા જ જૂદા જૂદા પંજાબી શાકની આખરે તો પાવભાજી જ થઈ જતી હોય છે. સાધુના તુંબડાની જેમ.

ભોજન એ અમારા ચંદુભાઈનો માનીતો વિષય.

‘આપને આ બુફે બુફે ફાવે નૈ. આપને તો નાતમાં બેઠા હોય, પતવારી દરિયો હામે હોય. પેલ્લા મિથુ પિરસવા આવે. માનસ ગનતો જાય. પછી મેઈન મિઠાઈ આવે. પછી બીજી મિઠાઈ પિરસાય બે તન જાતના ફરસાન આવે. બધું પિરસાતું જાય તેમ ખવાતું જાય. કેતલીક જગ્યાએ પાનીને માટે લોટા ઘેરથી લઈ જવાના. એમાં કેતલાક બૈરાઓ મિઠાઈ હો ચોરી જાય. એ બઢી ખાવાની મજા ટો ગઈ જ.’

ચંદુની વાત સાચી હતી. જાણે આખો યુગ વિતી ગયો. મિઠાઈની મુખ્ય વાનગીઓ આખરી ડિઝર્ટમાં ધકેલાઈ ગઈ. મિઠાઈની સાથે સાથે ખવાતું ફરસાણ એપેટાઈઝર થઈ ગયું.. વચ્ચે રહ્યા શાકભાજી બ્રેડ અને રાઈસ.. સુરતની જમણનું સુરતમાં જ મરણ થઈ ગયું. એક સમયનું ગરીબ પરિવારનું સામાન્ય કાઠિયાવાડી ભોજન, ફેશન અને લક્ઝરી થઈ ગયું. બધે જ પંજાબી ખાણાંએ ગુજરાતી ભોજનને ભંડારી દીધું. એ યુગ વિતી ગયો જ્યારે કમંડળમાં શિખંડ, તમારે તમારે કરીને પિરસાતો હતો. ખાજા, દહિથરા, ફરસી પુરી, પકવાન તરીકે ખવાતાં. ગરમ ગરમ કંદના ભજીયા ભાણામાં આવે કે તરત પેટમાંં ઉતરી જતાં. વો ભી એક જમાના થા.

અમે વાતો કરતાં હતા અને મંગુ પર સંદીપનો ફોન આવ્યો.

.

.
‘હા હા, શાસ્ત્રીજી, ચંદુ અહિ જ છે.’

.
‘હા એમને કહી દઈશ.’

.
‘ના, હું નહિ આવું, હું નવરો નથી. સાલા તને મારી સામુ જોવાની ફુરસદ નથી.’

.
‘હેં શું સ્ટેટસ જાળવવું પડે? એટલે મારી સાથે નહોતો બોલ્યો? હવે સોરી સોરી? બેશરમ…..(પછી થોડી ન લખાય એવી

સુરતી ગાળો)…..સારુ સારું……આવીશ હા હા…..સુરતી ગેંગને પણ લઈ આવીશ. ….ના કરસનદાદાથી નહિ અવાય…..પેટની તકલીફ છે. મેન્યુ શું છે તે વાત કર.’

.
‘એ ગધેડા મંગા….કોણે કહ્યું કે મને પેટની તકલીફ છે?’ કરસનદાદા બરાડ્યા

ચંદુએ પુછ્યું ‘સંદીપ શું કહેતો હતો?’

.
‘સંદીપના ગ્રાંડસનની ગ્રેજ્યુએશન પાર્ટી છે. આપણે બધાને જ જવાનું છે. ગમે તેમ પણ આપણો સુરતી દોસ્ત.’

‘અલ્યા પણ મારું શું?’ કરસનદાદા અકળાયા.

ભલે મંગુ ગમે તે કહે તમારે તો અમારી સાથે આવવાનું જ હોય. ચિંતા નહિ. હું તમને લઈ જઈશ. અમારા ચંદુએ કરસનદાદાને ઘરપત આપી. ‘સંદીપને ઘેર તમે વીઆઈપી.’

તિરંગાઃ જુલાઈ ૨૦૧૯

છોટુનો પક્ષ પલટો

પ્રવીણ શાસ્ત્રી

અમારા ભાજપ ભક્ત મંગુની મોટેલમાં આજે મોટો જલસો હતો. મોટેલના  બેકયાર્ડમાં મોટો તંબુ ઉભો કરાયો હતો. મંગુ અને ચંદુના વચલા દીકરાના સાળા મોટુએ વિજયાનંદ ઉત્સવનું આયોજન કર્યું હતું.  અનેક ભાજપી મિત્રોને આમંત્રણ આપ્યું હતું.

મંગુને ત્યાં કઈ પણ નાનો મોટો પ્રસંગ હોય ત્યારે મારે તો જવાનું હોય જ, મને આ પોલિટિકલ ફંકશનમાં રસ ન હતો તો પણ ચંદુ મને ખેંચી ગયો. મને કહે “મજા આવશે. આપણે એક ખૂણામાં બેસીને ખેલ જોઈશું. કદાચ મારામારી થાય તો એમને છોડાવીશું, હું તને લેવા આવીશ. હું તને મૂકી જઈશ.” અને મારે જવું પડ્યું.

એપેટાઈઝર અને કોક્ટેઈલ અવર પછી સમારંભ શરૂ થયો.

સ્ટેજ પર હું ન ઓળખું એવા ચાર પાંચ મહાનુભાવો કમળ ખેસ પહેરીને વચ્ચે બેઠા હતા. મંગુએ જમણી બાજુ અને મોટુ ડાબીએ બેઠક લીધી હતી.  બેક ગ્રાઉંડ પર મોદી અને અમિત શાહના હ્યુઝ કટાઉટ હતા. અમે બધા આગલી હરોળમાં ચંદુભાઈ સાથે બેઠા હતા.

અમારો મંગુ મોટેલ ઉભો થયો અને પોડિયમ પાસે આવ્યો.

‘ભાજપી મિત્રો, આપ સૌને કોણ જીત્યું કોણ હાર્યું તેની તો જાણ છે જ, પણ છતાં એ એકવાર હું ખાત્રી કરવા માંગું છું એટલે પુછૂં છું કે બોલો કમળ જીત્યુણ કે પંજો?’ એણે ડીજે અને માસ્ટર ઓફ સેરિમોનીની અદાથી ઓડિયન્સને સવાલ પુછ્યો.

બધાએ હોકારો મચાવ્યો “કમળ, કમળ”

‘મને બરાબર સંભળાતું નથી જરા મોટેથી બોલો ભારત પર કોણ રાજકરશે કમળ કે પંજો?’

બધાએ બરાડા પાડ્યા ‘કમળ કમળ,’

‘રામ અને રાવણની રાશી એક, ભાજપના રામ જીત્યા કે ગઠબંધનનો રાવણ?’

‘રામ – રામ ‘

‘ફરી એકવાર બોલો કોણ જીત્યું?’

‘રામ રામ,’

‘કોંગ્રેસકે લીએ જોરસે બોલો, જોરસે બોલો, રામ નામ સત્ય હૈ.’

મંગુ અને મોટુએ બોલાવેલા ઘણાંને આ બધામાં કશો રસ નહતો. તેઓ તો માત્ર ખાવા પીવા જ આવ્યા હતા. સમજ પડે કે ન પડે એ લોકોએ પણ રામનામ સત્ય હૈ બરાડ્યું.

મંગુ મૂડમાં હતો, ‘કૃષ્ણ અને કંસની રાશી એક કોણ ગમે?’

ઓડિયંસને કહેવું જ પડે કૃષ્ણ.

જોરસે દિલસે જવાબ દો ભારતમેં કોન રાજ કરેગા? કમલ ઓર કોંગ્રેસ? જખ્ખ મારીને કહેવું પડે કે કમલ.

સદ્ભાગ્યે મંગુએ ઓડિયંસ વોર્મઅપ પુરું કર્યું.

‘બેટા મોટુ, અબ ખડા હોકર માઈક હાથમેં લે ઔર મુઝે જવાબ દે. લોકસભામેં કીતને આદમી થે?’

મોટુ ઉભો થયો. માઈક હાથમાં લીધું. ‘સીર્ફ દો એક અપના ગુજરાતી મોદી ઔર દુસરા ગુજરાતી શાહ.’

‘ઔર ગબ્બર વાલે કૌન કૌન થે?’

‘સોનિયાજી, રાહુલજી, પ્રિયંકાજી, માયાવતીજી, મમતાજી, અખિલેશજી, લાલુજીકી રબડીજી, ચંદ્રાબાબુજી, યે સબ્બ જીકે ચમચે મોદી ઔર શાહ કે સામને થે.’

‘ઉન સબ્બ-જી કા ક્યા હાલ હુઆ?’

‘બસ પાવભાજી બન ગઈ, અમિતજી ખા ગયે.’

‘મોટુ બેટા કેટલા સ્ટેટમાં ભાજપે બધાનો સફાયો કરી નાંખ્યો? જરા મોટેથી બોલજે, આપણી સામે માનનીય છન્નુ વર્ષના યુવાન કોંગ્રેસી કરસનદાદા અને તારો અનુજ કોંગ્રેસી આઈમીન યોર બ્રધર છોટુ સાંભળે એમ મોટે થી બોલ.’

‘અંકલ હવે આનાથી વધારે ગળું ફાડીને બોલાય એમ નથી.’ મોટુએ શક્ય એટલા મોટા અવાજે ગળું ફાડીને બરાડવા માડ્યું.

‘ખાસ તો આપણા ગુજરાત, કેજરીવાલના દિલ્હી, હરિયાણા, હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, રાજસ્થાન રાજ્યોમાં ભાજપે બધાના સૂપડા સાફ કરી નાંખ્યા અને બિહારમાં ભાજપ અને જેડીયુ મળીને ચાલિસમાંથી ઓગણચાલીસ સીટ તફડાવી લીધી, રબડી પતિ લાલુપ્રસાદ જેલમાંથી પાર્ટીનુ રિમોટ કંટ્રોલ દબાવ્યા કરતાં હતા  પણ પાર્ટીની રાબડી થઈ ગઈ.’

‘બેટા મોટુ, પાર્લામેંટમાં કેટલી સીટ છે?’

‘અંકલ, પાંચસો બેતાળીસ, (૫૪૨)’

‘અને બીજેપીની કેટલી?’

‘અંકલ, બીજેપીની ત્રણસો ત્રણ (૩૦૩)’

‘અને કોંગ્રેસની?’

‘મારા નાના ભાઈ છોટુની પાર્ટીની એટલે કે કોંગ્રેસની બાવન (૫૨)’

‘કાયદેસર વિરોધ પક્ષના નેતા બનવા માટે કેટલી સીટ જોઈએ?’

‘દશ ટકા (૧૦%)’

‘રાહુલ વિરોધ પક્ષનો નેતા ગણાશે?’

‘મંગુ અંકલ, આપ મને જે સવાલો પૂછો છો એનાથી આપણી સામે બેઠેલા આપણા વડીલ કરસનદાદા અને મારો સહોદર છોટુ માનસિક દુઃખ અનુભવી રહ્યા છે.‘

‘ભલે, આપણી જીતનો આનંદ એવો ન હોવો જોઇએ હે હારનારને હાર્ટ એટેક આવે. હવે હું આપણા સુરતી મિત્ર શ્રી ચંદ્રકાંત ચાવાલાને સ્ટેજ પર આવી  બે શબ્દ બોલવાની વિનંતી કરું છું.’

અમારો ચંદુ સ્ટેજ પર ગયો. એણે મોટુના હાથમાંથી માઈક લીધું.

‘મારા ડિયર ડોસ્ટો. આપને બઢા ગુજરાટીઓ છીએ. એટલે હું ગુજરાટની જ વાટ કરા. મેં તો મોડી, સોનિયાનો પોઈરો કે પેલો બ્રોંકાઈટિસ વાલો અરવિંન્ડ આ બઢા પાર્ટીવાલાઓને ટેમની ચૂટની માટે પૈહા આપેલા. ઈંડિયા ઓઈ કે અમેરિકા, બઢા રાજકાર્નીયોને હાથમાં રાખવા પરે. આપને બિઝનેશ વાલાથી એક પોલિતીકલ પારતી વાલાને ચોંતીને થોરું બેહી રેવાય?’

‘ગુજરાટમાંઠી છવ્વીસ ખુરશી આપને ડિલ્લી ડિલિવર કરવાની હટી. મને એમ હટું કે આપના ગુજરાટમાં બઢા અનામતીયા પટેલીઆઓ,આટ્મહટ્યા નૈ કરેલા જીવટા રહેલા ખેરુતો, ડલિટો, ઘના બઢા રેશાલિસ્ટ વારાઓ ટો ભાજપને મટ નૈ જ આપે; એટલે કોંગ્રેસવારા ઓછામાં ઓછી  બે પાંચ ખુરશી ટો લઈ જહે ને બાકીની ભાજપવારા લેહે. પન સલ્લા ભાજપીઓ બધ્ઢી જ ખુરશીઑ છીનવી લઈને ડિલ્લી ઉપરી ગીયા. જરા બી ડયા નૈ.  અવે મારે ટો કોંગ્રેસવાલાઓને જે આપેલું ટે બઢું પાનીમાં જ ને? મોટ્ટું નુકશાન જ ઠીયું ને? પેલો હાર્ડિક બિચારો મે’નટ કરી કરીઑને અરધો મરી ગીયો પન તેનો પણ એકબી ઉમેડવાર ની જીઈટો ટે નૈ જ જીઈટ્રો,’

બીજી એક વાટ આપના હુરટમાંથી ડરસનાબેન જરડોસ ( દર્શના જરદોશ ) જબ્બર જસ્ટી કરીને બિચારા અસોક આધ્વાડ (અશોક આધવાડ) ને પુરા શોકવાડામાં ધકેલી ડીઢા છે. એક બે નૈ પન પુરા હાડાપાંચ લાખ્થી હરાવી ડિઢા અને ખમનનો લોચો કરી નાઈખો.

ચંદુની રેકર્ડ ચાલતી મંગુએ અટકાવી દીધી.

મિત્રો માનીતી, રૂપાળી તુલસી સ્મૃતિ ઇરાની ભલે એક વાર રાહુલ સામે હારી ગઈ હતી પણ એણે એવો તો ધાક જમાવી દીધો હતો કે રાહુલને અમેઠીથી દૂર, દક્ષિણ દિશામાં, વાયનાડ કેરળમાં સલામત જગ્યાએ ભાગવું પડ્યું. એની બીક સાચી જ હતી. સંજય ગાંધીના સમયથી અમેઠી ગાંધી પરિવારની વસાહત બની ગઈ હતી. સ્મૃતિએ તે પડાવી લીધી. ગાંધી પરિવારને સ્મૃતિની જીતની ગંધ આવી ગઈ હતી એટલે રાહુલને સાઉથમાં ભાગવું પડ્યું. જો એ વાયનાડ ન જ ગયો હોત તો? પાર્લામેંટના સાંસદોને મનોરંજન કોણ પુરું પાડતે?  ફેંકુ, નોટબંધી, જીએસટી, વિકાસ ખોવાયો છે, ચોકીદાર ચોર છે. મોતકા સૌદાગર આ બધા શબ્દોએ મોદીને હરાવ્યા નથી બલ્કે જીતાડ્યા છે. મોદી, શાહ, અને જીતનાર સૌને મારા હાર્દિક અભિનંદન અને ભારતની પ્રજાને ધન્યવાદ કે ગઠબંધનની થાગડ થીગડવાળી અસમતોલ સરકાર આપવાને બદલે મજબુત બહુમતિવાળી એક પક્ષીય સરકાર ભારત્યને આપી છે.’

હવે હું આપણા આજન્મ કોંગ્રેસી, સદાકાળના છન્નુવર્ષીય વડીલ કરસનદાદાને બે શબ્દો કહેવા વિનંતી કરું છું.

કરસનદાદા સ્ટેજ પર ચઢ્યા. ખરેખરતો બેત્રણ જણાએ ઉંચકીને ચઢાવ્યા. એણે માઈક હાથમાં લીધું. મંગુ સામે જોઈને બોલવાનું શરૂ કર્યું.

‘મંગા, મને  સ્ટેજ પર ન બોલાવ્યો હોત તો સારું થાત. છોકરાંઓ મારે પણ અભિનંદનતો આપવા જ પડશે, પણ ભાજપને નહિ. હું અભિનંદન આપીશ ઈ.વી.એમ. મશીનને. આ રમકડાને કારણે જ ભાજપ જીત્યું છે.

ઓડિયન્સમાંથી કોઈક મહિલાએ બુમ પાડી “દાદા મતપેટીઓનું અપહરણ થાત તો ભાજપ ન જ જીતતે.”   પણ દાદા બોલતા હોય ત્યારે એના કાન બંધ હોય છે.

એમણે બોલવાનું ચાલુ રાખ્યું. ‘આ ક્યાં ભાજપની જીત છે? મોટાભાગના તો શાહે કરોડોમાં ખરીદેલા અમારા કોંગ્રેસીઓ જ છે. એટલે કહીશ કે આ જીત સંપૂર્ણ જીત નથી. આજની ઇંડિયાની પ્રજા મતિભ્રષ્ટ થઈ ગઈ છે. અમારો છોટે સરદાર હાર્દિક પટેલ કહે છે તે પ્રમાણે, આ ઈલેક્શનમાં કોંગ્રેસ હારી નથી. બેરોજગારી હારી છે; શિક્ષણ હારી ગયું છે. ખેડૂતો હાર્યા છે; મહિલાઓનું સન્માન હાર્યું છે; આશા હારી છે. હાર્દિકે કહ્યું હતું કે ‘સાચું કહું તો હિંદુસ્તાનની પ્રજા હારી છે.’

દક્ષિણ ભારતની પજા શિક્ષીત છે. કેરળમાં ભાજપના સુપડા સાફ થઈ ગયા. તામિલનાડુ અને આંધ્રમાં યે ભાજપે શું કાંદા કાઢ્યા છે? 

ઓડિયન્સમાંથી ‘બૂઉ’ થવા માંડ્યું.

મંગુએ ધીમે રહીને દાદાને કહ્યું દાદા હજુ એક બે વક્તાને બોલવાનું છે. ધીમે રહીને એમના હાથમાં થી માઈક લઈ લીધું અને સ્ટેજ પર જ ખુરશીમાં બેસાડી દીધા.

મોટુએ માઈક હાથમાં લીધું.

‘આ ઈલેક્શનની બીજી એક ફલસ્તુતિ છે કે વર્ષોથી ચાલતો વંશવાદ મરી પડ્યો છે કે મરણતોલ હાલતમાં છે. પોલિટીશીયનોના છોકરાંઓ ચૂટાશે જ એની કોઈ ખાત્રી નથી. હવે જેઓ સોશ્યલ મીડિયા પર એકટિવ છે તેઓ તો જાણે જ છે પણ જેઓ નથી તેમને માટે હું થોડી સોશ્યલ મીડિયા પર વહેતી વાતો જણાવીશ.’

કોંગ્રેસકા ચુનાવ આયોગ પર લગાયા આરોપ “યે ૨૦૧૪ કી હી મશેને ખોલ રહે હૈ.’

ડોનાલ્ટ ટ્રંપે મોદીને ફોન કરીને અમેરિકાની ૨૦૨૦ની ચૂટણીના પ્રચાર માટે અમિત શાહ ખાલી હોય તો મોકલો.

પોલિટિકલ સાયન્સમાં વાંચ્યું હતું કે બધા એમ.પી. મળીને પી.એમ. બનાવે છે પરંતુ ૨૦૧૯માં તો એક પી.એમ.એ ૩૦૦ થી વધારે એમ.પી. બનાવ્યા.

કેજરીવાલને જેટલા લાફા પડ્યા એટલી તો મારો હાળો સીટ પણ લાવ્યો નહિ.

હાવ ઇઝ ધ જોસ, ઈ.વી.એમ ઈઝ ધ બોસ.

મહેરબાની કરીને રાહુલની મજાક કરવાનું બંધ કરો. ૧૪૩ વર્ષની જૂની પાર્ટીને એકલા હાથે ઠેકાણે પાડી દેવી એ કોઈ ખાવાનો ખેલ નથી જ.

પરિણામ ગમે તે આવે, તમારા કામ ધંધા ચાલુ રાખો. મોદી કે રાહુલ તમારી લોનના હપ્તા ભરવા નહિ આવે. ઘર તમારે ચલાવવાનું છે. આ બન્ને તો બૈરા છોકરાં વગરના છે.

‘મિત્રો આ વિજય ઉજવણી માત્ર ભાજપની જીતની જ નથી. મારા ભાઈ છોટુ ઉપર મારા પ્રેમનો વિજય પણ થતો છે. આજે છોટુએ કોંગ્રેસને તલ્લાક આપ્યા છે. હું મારા વ્હાલા ભાઈ છોટુને સ્ટેજ પર આવવા વિનંતી કરું છું.’

છોટુ જરા મુઝાયલો દેખાયો. ખુરશી પરથી ઉઠવામાં વિચાર કરતો હતો પણ એની મોદી બ્રાંડ સાડી પહેરેલી વાઈફ એને ઘસડીને સ્ટેજ પર લઈ ગઈ. મોટુએ છોટુને ભાજપનો ખેસ પહેરાવ્યો. એક કમળનું ફુલ આપ્યું. અને ભાજપમાં વટલાવ્યો. છોટુનો પક્ષ પલટો થઈ ગયો. છોટુ પાસે મોટુએ કમળ કેઇક કપાવી.

‘બસ તો હવે મારે તમારો કિમતી સમય ભાષણ બાજીમાં પુરો નથી કરવો. હું આપના વડીલ શાસ્ત્રી અંકલને બે શબ્દો કહેવા વિનંતી કરું છું.’

મારી બોલવાની ઇચ્છા કે આવડત નથી પણ ચંદુએ અને મંગુએ મને સ્ટેજ પર ઘસડ્યો.

‘વ્હાલા દોસ્તો. હું વક્તા નથી. પોલિટિક્સ એ મારો વિષય નથી. ભારતમાં મત આપવાનો અધિકાર નથી. કોઈ પાર્ટી સાથે મારું એફિલિયશન નથી. મારે અંગત રીતે કશું કહેવા પણું નથી. લોકશાહીમાં બહુમતીથી ચૂંટાયલી સરકારને એમના એજંડા પ્રમાણે કામ કરવાની તક મળવી જોઇએ. એમાં રોડા ન નાંખવા જોઈએ. ખેલદિલીથી હારનો સ્વીકાર કરીને બીજા કેમ જીત્યા તેને બદલે પોતે કેમ હાર્યા એનું મંથન કરવું જોઈએ. મારા એક મિત્રે ફેસબુક પર એક સરસ વાત લખી છે.’

‘હાર પચાવતા આવડવી તેનાં કરતાં જીત પચાવી બતાવવી એ વધું સંસ્કારી અને સભ્યતાની વાત છે. એલફેલ વાણીવિલાસ અને ગાળાગાળીને કારણે વિરોધીને ઐતિહાસિક પછડાટ આપી મેળવેલી મહાન જીત પણ સાવ નિમ્ન અને સ્ટ્રીટ ફાઈટ જેવી બની જતી હોય છે.‘

‘પાર્ટી મુખિયાઓની કુશળ રાજનીતિ અને જમીની કાર્યકર્તાઓની તનતોડ મહેનતને ભરપૂર ઉજવવાનો અવસર એ વિજય દિવસ હોય છે તેને શાલીનતાથી “દરેક જીત વિજયાદશમી” જેમ ઉજવી શકાય પણ અમુક છાંટકા લોકોની છિછોરી હરકતોને કારણે મહાન પક્ષોને પણ છોભીલું બનવું પડતું હોય છે.’

‘એટલે જ વિક્ટરી સ્પિચની ઈતિહાસને હંમેશા નવાઈ રહી છે અને બને તેટલી વિજયનાદની નોંધ પણ રખાઈ છે. મહાન બનવા જઈ રહેલી એ ક્ષણો ઉત્સાહના અતિરેકમાં ભાન ભૂલેલી છંટાયેલી વ્યક્તિઓ સમય પહેલાં મોળી બનાવી દેતી હોય છે.’

‘મારા મિત્રની આ એક ખુબ જ સમજવા જેવી વાત છે. આપણે સો અમેરિકામાં છીએ. આપણા અહિના રોજ બરોજના જીવનમાં ભારતની સરકાર કરતાં અમેરિકાની સરકારની અસર વધુ પડે છે. અમેરિકામાં ૨૦૨૦ના ઈલેકશનના ઢોલ વાગે છે. જો સીટિઝન હો તો સમજીને મત આપવો જરૂરી છે. મિડીયામાં થતી વાતોનો અભ્યાસ કરજો અને મતદાન જરૂરથી કરજો. જય હિંન્દ અને ગોડ બ્લેસ અમેરિકા,’

હું બોલ્યો તો ખરો પણ કોઈએ સાંભળ્યું જ નહિ. ડિનર શરૂ થઈ ગયું હતું. હું બોલ્યો પણ તાળી પાડવા ઓડિયન્સમાં કોઈ જ નહતું. બધા ફુડની લાઈનમાં ઘૂસ મારતા હતા. તો બીજી બાજુ લાઈવ પંજાબી ઢોલ ધમતા હતા. ભાંગરા શરૂ થઈ ગયા. અને આ કાંઈ ગુજરાત થોડું છે? ઓપન બારમાં યુવાનો મોજ માણતાં હતાં. એ ભાજપની શાનદાર વિકટરી પાર્ટી હતી.

પ્રગટ “તિરંગા” જુન ૨૦૧૯